اگر دوست دارید سفری بروید که در عین واقعی‌بودن تنه بزند به سفری علمی تخیلی با من در این نوشته همراه شوید. سفر به جنگلی دریایی به اسم جنگل حرا؛ انبوه درختانی که باید برای تماشایشان، سوار بر قایق از آبراهه‌هایی برانی و گاهی هم دستی بکشی به برگ‌های براق و همیشه سبز درختان تا باور کنی واقعا درخت است که میان شوری آب روییده.
جنگلی که از بالا شکوهش بهتر پیداست، گُله به گُله انبوه درختان سرسبز میان دریای درخشان. می‌گویند درختان این جنگل دریایی که حرا نام دارد از اشک چشم آدم روییده است. بیایید این جنگل را در مجله گردشگری علی بابا بیشتر بشناسیم.
جنگل حرا کجاست؟
چرا جنگل حرا معروف است؟
بهترین زمان سفر به جنگل حرا چه وقت است؟
وقت پایین‌آمدن آب اگر به جنگل دریایی حرا برویم، با تماشای ریشه‌های درهم‌رفته که مانند شاخه‌های درخت هستند، افسون جنگل در ما حلول می‌کند.
دیدن جنگل دریایی حرا با چشم منطق و علم در ساعت اول از لذت این سفر کم می‌کند؛ پس اول باید با ناخدای پرتجربه، این ۲۰۰ کیلومتر جنگل را در حاشیه شمال غربی قشم سِیر کنیم و در افسون درختان همیشه سبز حرا شناور شویم و بعد سراغ چندوچون روییدن درختی در آب می‌رویم و اینکه چرا به آن اکوسیستم مانگرو می‌گویند.
همه جانداران ماواگرفته در جنگل حرا
زمانِ بالاآمدن آب، درختان تا گلوگاه فرومی‌روند و در نگاه اول به جنگلی شناور می‌مانند. جنگل حرا که مرتب در جزر و مد دریا زیر آب فرومی‌رود و بیرون می‌آید، وقت پایین رفتن آب ریشه‌هایش پیدا می‌شود.
اگر خوش‌شانس باشیم، می‌توانیم وقت خشکی هم جنگل را ببینیم که در نگاه اول به نظر می‌آید بین انبوهی از چوب رشد کرده‌اند اما این چوب‌ها همان ریشه‌های مرموز درختانند که آب شور دریا را در اطرف جنگل معتدل کرده‌اند، یک آب‌شیرین‌کن طبیعی.
جنگل حرا جز در قشم در اطراف بندر لافت و بندر خمیر هم دیده می‌شوند و یک زیستگاه امن برای پرندگان مهاجر از مناطق گرمسیری است؛ مانند حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه، کاکائی و… جز پرندگان مهاجر این جنگل محل زندگی طیف رنگارنگی از آبزیان، پرندگان و دوزیستان است. مرغ ماهی‌خوار، حواصیل، لک‌لک، مرغابی و مرغ دریایی، خرچنگ، مارماهی، شیلو، کلینگ (نوعی صدف)، انواع قورباغه و… همه در این جنگل ماواگرفته‌اند. مجموع همه این‌ها جنگل حرا قشم را تبدیل به زیباترین مقصد گردشگری در ایران می‌کند.
جنگل حرا، اشک چشم آدمی که از دست آدم در امان نیست
جنگل حرا در حاشیه شمال غربی قشم و در مساحتی حدود ۲۰۰ کیلومترمربع است و جزو ۸ منطقه حفاظت‌شده بین‌المللی ایران. البته مساحت کل جنگل‌های حرا ۷۵۰۰ هکتار است و مساحت حوزه جزیره قشم را حدود ۲۴۰۰ هکتار تخمین زده‌اند. هرچند جنگل‌های حرای جزیره قشم ازنظر کمیت اول است ولی بندرپل، جزیره هرمز، بندرخمیر، لافت، تیاب و جاسک را هم انبوهی از درختان حرا فرا گرفته است.
جالب اینکه جنگل حرا آخرین مجموعه وسیع این درختان ساحلی در جنوب غربی آسیاست که تابه‌حال خودش را از دست آدمیزاد و گزندهایش حفظ کرده است اما همین هم در خطر نابودی است. سوءمدیریت در تأمین حق‌آبه زیست‌محیطی و همچنین رسوب‌گذاری فراوان در سال‌های اخیر، جنگل را با خشک‌سالی مواجه کرده است؛ به خشک‌سالی باید ساخت‌و‌سازهای غیرمجاز و مخرب در حریم جنگل و آلودگی‌های انسانی را هم اضافه کرد.
همه این‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که نام این جزیره در فهرست ذخایر زیستکره یونسکو ثبت جهانی شده است. جنگل‌هایی که به سه عنوان جهانی معروفند: منطقه حفاظت‌شده بین‌المللی، ذخیره‌گاه زیستکره و تالاب بین‌المللی.
جنگل حرا سال ۱۳۵۱ به‌عنوان «منطقه حفاظت‌شده حرا» معرفی شده است و سال ۱۳۵۴ ملقب به‌عنوان پارک ملی شدند و در نهایت سال ۱۳۵۶ به شبکه جهانی انسان و زیستکره یونسکو پیوستند و حالا هم توسط اداره کل محیط زیست استان هرمزگان محفاظت می‌شود.
جنگل حرا کجاست؟
این جنگل در تنگه خوران بین جزیره قشم و بخشی از استان هرمزگان، حد فاصل بین شمال جزیره قشم و بندر خمیر قرار دارد.
چطور به جنگل حرا برویم؟
حالا که فهمیدیم جنگل حرا کجاست و بین شمال جزیره قشم و بندر خمیر قرار دارد از بولوار خلیج فارس به سمت قشم می‌رویم، حدود ۵۲ کیلومتر. برای دیدار با حرای افسون‌گر هم یک راه بیشتر نداریم و آن‌هم کرایه یک قایق است با ناخدایی کاربلد که به راه‌آب‌ها آشناست و می‌داند چه وقت و از کجا برود که زمان پایین آمدن آب در جنگل گرفتار نشویم، هرچندکه قایق‌رانان گیرافتاده دیگران را با بی‌سیم خبر می‌کنند و امداد سر می‌رسد.
برای تماشای از دورِ جنگل هم می‌توان در نزدیکی ساحل کمپ زد و هم از طبیعت لذت برد و هم بازارچه‌های محلی با دست‌سازه‌های زیبای زنان و مردان محلی را تماشا کرد… در حین تماشا هم دقیقه‌ای نشست تا زنان بومی قشم هنر نقاشی‌شان را با حنا روی دستمان به نمایش بگذارند.
بهترین زمان سفر به جنگل حرا
اینکه چه زمانی را برای سفر به قشم و بازدید از جنگل های حرا انتخاب کنید، کاملا به سلیقه و انتظارات شما از سفر بستگی دارد. اگر عاشق گرم گرفتن با مردم بومی و شناخت فرهنگ و رسوم محلی قومی هستید، پیشنهاد می‌کنیم نیمه بهار تا پایان تابستان را برای سفر انتخاب کنید. سفر در این بازه زمانی علاوه بر آشنایی بیشتر با مردم بومی، می‌تواند هزینه‌های سفر شما را هم کمتر کند: چون در فصل تابستان، گردشگران چندان تمایل ندارند در گرما و رطوبت بالای جنوب به قشم سفر کنند.
اگر تحمل گرما و آب‌وهوای شرجی جنوب را ندارید، بهتر است در زمستان یا پاییز برای سفر به این منطقه برنامه‌ریزی کنید. تعطیلات نوروز هم از نظر آب‌وهوای خوب و مطبوع قشم، زمان مناسبی است ولی در این موقع از سال جنگل های حرا قشم هم شلوغ‌تر از مواقع دیگر است و هم گران‌تر!
آب و هوای جنگل حرا
به‌طور کلی آب‌وهوای جنگل های حرا قشم هیچ زمانی سرد نیست؛ بلکه فقط اندازه گرما و رطوبت هواست که تغییر می‌کند. در پاییز و زمستان و نیمه اول بهار آب‌وهوای جنگل های حرا قشم دلنشین و برای سفر مناسب است ولی از نیمه دوم بهار تا پایان تابستان گرما و رطوبت این منطقه شدت می‌گیرد و گاهی برای مردم غیربومی واقعا غیرقابل تحمل می‌شود.
گونه‌های گیاهی و ویژگی‌های درختان جنگل حرا چیست؟
حالا مدتی است که در افسون جنگل حرا در قشم شناور بودیم و اگر بخواهیم پا در دنیای علم بگذاریم که از پیچیدگی و زیبایی، کم از افسانه و اسطوره ندارد، باید بگویم جنگل‌های دریایی در سواحل مناطق استوایی و نیمه‌استوایی رشد می‌کنند و اکوسیستم شگفت‌انگیز آن‌ها در جهان به نام عمومی مانگرو و به نام علمی اوسینا مارینا مشهورند.
این جنگل‌ها در ایران با نام حرا شناخته می‌شوند؛ در بلوچستان به این درختان تمر و در بعضی از نقاط تول هم می‌گویند و در عربی هم شوری و شوره صدا می‌شود.
مانگرو اکوسیستمی است تشکیل‌شده از زمین‌های مرطوب بین مناطق جزرومدی دریا همراه با مجموعه‌هایی از گیاهان بی‌نظیر و جانوران منحصربه‌فرد مناطق ساحلی و تالابی. جنگل حرا در جزیره قشم و سواحل جنوبی استان هرمزگان از وسیعترین و انبوه‌ترین نمونه‌های اکوسیستم مانگرو در دنیاست و این اهمیتش را برای پژوهشگران از همه نقاط دنیا افزایش می‌دهد.
گیاهان مانگرو نمی‌توانند دمای کمتر از ۵ درجه سانتی‌گراد را حمل کنند و شوری بین ۲۰ تا ۳۲ در هزار هم دلخواه آنان برای رشد است. گیاهانی که جزو مقاوم‌ترین گونه‌ها هستند و با حداقل نیازها در سواحل دریا رشد می‌کنند، به‌شرطی که از گزند انسان، این مخرب‌ترین جاندار روی زمین در امان بمانند.
تماشایی‌ترین و حیرت‌انگیزترین بخش این گیاه، ریشه آن است؛ ریشه‌هایی کوتاه، کم‌عمق که کلی ریشه فرعی و باریک و اسفنجی از آن رو به بالا رشد می‌کنند و تا ۳۰ سانتی‌متر از سطح زمین بالاتر می‌روند. این ریشه‌ها کم‌کم دور درخت را می‌گیرند و یک شبکه را تشکیل می‌دهند و جایی جذاب و امن می‌شوند برای زیستن انواع جانوران در یک محیط باتلاقی.
ریشه‌ها از شوری آب کم می‌کنند تا مناسب برای تغذیه گیاه می‌شود. جنگل دریایی حرا دو بار در شبانه‌روز در آب دریا فرومی‌روند و بیرون می‌آیند و همین ماهی‌های زیادی را هم به‌سمت جنگل می‌کشاند و جایی مناسب می‌شود برای ماه‌گیری.
اما روش تکثیر این حرای افسانه‌ای که گیاهی از تیره شاه‌پسند است: دانه‌هایی روی درخت مادر می‌روید و نهال می‌شود و بعد از درخت جدا می‌شود و داخل مرداب می‌افتد. حرا برگ‌هایی بیضی دارد که رویشان سبز و براق است و پشتشان سفید یا خاکستری و حدود ۵ تا ۷ و نیم سانتی‌متر هم طول دارند.
حرا میو‌ه‌های زیبایی هم به‌شکل بادام دارند. گل حرا هم بسیار کوچک است و می‌توان گفت پیدا و ناپیدا در فصل مرداد می‌روید. گلی طلایی‌رنگ با ۴ گلبرگ که هر گلبرگش چند میلی‌متر بیشتر نیست و راحت دیده نمی‌شود اما عطر شیرین و خنکش را از چندمتری هم می‌فهمی.
استفاده مردم بومی از جنگل حرا
گیاه حرا گاهی به‌عنوان علوفه خشک برای خوراک دام استفاده می‌شود. از چوب این درخت هم زغال درست می‌کنند، چوبش قاچاق هم می‌شود، می‌گویند پوست درخت حرا برای درمان جذام مفید است، شیره آوندهایش بیماری‌های پوستی را درمان می‌کند، در صنعت از تانن موجود در حرا برای تولید جوهر مازو استفاده می‌شود، چسب تخته و خمیر چوب از دیگر مصرف‌های صنعتی جنگل دریایی حرا است، مردم قدیمی از آب‌وگل این جنگل برای مالیدن به بدن برای لاغری استفاده می‌کردند و…
با این اوصاف پیداست چه خطری باید این اکوسیستم حیاتی و درخت حرا را تهدید کند.
تفریح در جنگل حرا
در این جنگل می‌تواند تفریحات مختلفی را تجربه کنید.
یک طبیعت‌گردی ماندگار
قایق‌سواری تنها راه ورود به جنگل حرا در قشم است و البته در ذات خود یک تفریح هیجان‌انگیز به‌ویژه اینکه همراه با بلدی محلی هستید که شما را از راه‌های تماشایی و امن می‌برد. اگر در زمان فرورفتن آب به دیدار جنگل بروید این بخت را خواهید داشت که ریشه‌های درهم‌تنیده درختان را ببینید که در لجنزار و محیط باتلاقی روییده‌اند.
پیشنهاد من این است که اول یک دل سیر از تماشای منظره لذت ببرید و لحظه‌ها را با حواس پنجگانه خود در ذهن ماندگار کنید و بعد از مناظر عکس بگیرید تا با دیدن تصاویر خاطره در تمام جانتان زنده شود.
پرنده‌نگری در سکوت
اگر پرنده‌نگر هستید و به معجزه تماشای این مخلوقات رنگارنگ در سکوت‌های طولانی پی برده‌اید، حتما جنگل حرا قشم را هم جزو نقاط مناسب پرنده‌نگری در لیست بگذارید. بهترین زمان هم آذر و بهمن است. با این توضیح که می‌توانید اطراف جنگل حرا در قشم هم کمپ کنید.
دیدار از شاه شهید آوازخوان
اولین منظره زیبا در راه‌رفتن به جنگل حرا، مقبره شاه شهید است در ۱۱ کیلومتری قشم. مقبره‌ای بر روی یک تپه، رو به دریا و در ساحل جنوبی جزیره. بومیان می‌گویند شاه شهید رویی نیکو و زیبادار داشت و ماهر بود در نواختن نی و آوازخواندن و گویا صاحب کرامات. مقبره شاه شهید معماری زیبا و تماشایی هم دارد.
شترسواری در دریا
تماشای یک جنگل شناور در آب وقتی سوار شتر هستید می‌تواند خاطره شما را از دیدن یک جنگل فانتزی‌تر کند. ترکیب دریا و حیوانی که ویژه صحراست و جنگلی که جایش در خشکی است.
جاهای دیدنی نزدیک به جنگل حرا
برای معرفی جاذبه های گردشگری مجاور جنگل حرا در قشم هم می‌توان به این جاذبه‌ها اشاره کرد:
- بام قشم در ۷ کیلومتری
- دره تندیس ها در ۸ کیلومتر
- تنگه چاهکوه در ۲۶ کیلومتری
- قلعه پرتغالی ها در ۳۴ کیلومتری
- گورستان تاریخی روستای لافت در ۳۵ کیلومتری
- دره ستارگان در ۵۳ کیلومتری
خواندنی‌هایی درباره جنگل حرا که نمی‌دانستید
* نام علمی درخت حرا ابوعلی سیناست.
* سطح آب در جنگل حرای قشم همیشه در حال جزرومد است. وقت مد آب تا گلوگاه درخت بالا می‌آید و و وقت جزر گویی در خشکی رشد کرده‌اند.
* درباره حیوانات جنگل حرا هم بگوییم که تعداد زیاد موش‌ها در جنگل آفت است اما موش خرماهای جنگل حرا شاهین معروف افریقایی را به نام شاهین سینه خیاری به این جنگل کشانده است.
* حرا خرچنگی دارد که بومی‌ها به آن خرچنگ گیتارزن می‌گویند، این خرچنگ که از حیوانات جنگل حرا است یک دستش کوتاه و دست دیگرش بلند و شبیه گیتار است.
* یکی دیگر از شگفتی‌های حیوانات جنگل حرا این است که بیش از ۸ نوع عقاب و پرنده شکاری در حرا زندگی می‌کنند.
* ماهی گِل خورک که بومی و کمیاب این جنگل است تا وقتی بدنش مرطوب باشد در خشکی زنده می‌ماند و با پوستش نفس می‌کشد و از گل تغذیه می‌کند و رطوبت که تمام شد برمی‌گردد داخل آب.
* درختان اوایل تابستان گل معطری می‌دهند و اواخر تابستان میوه‌ای که بومی‌های قدیمی به آن خرک یا کنگ می‌گویند. میوه آن سبز، زرد و سپس سیاه می‌شود. داخل میوه روی درخت جوانه می‌زند و بعد جدا می‌شود و می‌افتد و هرجایی‌که افتاد متوقف می‌شود و رشد می‌کند و حرایی دیگر می‌شود.
* اولین دهل قشم از تنه درختان حرا ساخته شده است.
* چوب درختان حرا وقت سوختن دود سیاه ندارد و آب نمک و مواد چربی را نیز جذب می‌کند و برای زغال مناسب است.
بهترین زمان برای پرنده‌نگری در جنگل حرا
از اواخر پاییز تا اواخر فروردین بهترین وقت برای پرنده نگری در جنگل حراست؛ چراکه هم آب و هوا خوب و دلچسب است و هم فصل مهاجرت پرندگان است. اگر می‌خواهید هم از تماشای پرندگان و هم هوای خوش لذت ببرید، بهمن و اسفند هم می‌تواند زمانی طلایی باشد.
اما در فروردین، هم از تعداد پرندگان مهاجر کم می‌شود و هم تعطیلات نوروز است و به خطر شلوغی و زمان پیک سفر و گردشگری، پرنده نگری در جنگل حرا قشم برای شما مشکل می‌شود.
جنگل حرا را بشناس تا عاشقش شوی!
باید به دیدار این جنگل فریبا رفت، دیداری از روی آگاهی که هرچه آگاه‌تر باشیم عشق و محبتمان بیشتر می‌شود.
اگر بدانیم جنگل دریایی که به دیدارش می‌رویم از عجیب‌ترین و پیچیده‌ترین اکوسیستمهای دنیاست، علاوه بر شناورشدن در افسون شاخ و برگ و ریشه‌ها و لذت بردن از سکوت و صدای پرنده، عاشق آن هم می‌شویم. عشق از تعلق می‌آید و تعلق است که باعث می‌شود آنچه را دوست داریم همیشه زنده بخواهیم، همیشه فریبا، همیشه ماندگار… به دیدار حرا برویم و او را برای همه نسل‌ها زنده و روینده و رونده و سرسبز بخواهیم.
