اگر میان جاهای دیدنی سیستان و بلوچستان به دنبال جایی متفاوت و کمتردیده‌شده می‌گردید، بازدید از کوه خواجه را از دست ندهید؛ کوهی تنها و اسرارآمیز که درست وسط دشت سیستان، مثل قطعه‌ای فراموش‌شده از پازلی تاریخی، استوار ایستاده است.
کوه خواجه زابل نه فقط به خاطر موقعیت جغرافیایی خاصش، بلکه به دلیل رازهایی که در دل خود پنهان کرده است، یکی از متفاوت‌ترین مقاصد گردشگری در جنوب شرق ایران به حساب می‌آید.
این کوه با ترکیبی از طبیعت، اسطوره و معماری باستانی، در صدر لیست جاهای دیدنی زابل قرار می‌گیرد. در این کوه زیبا، قلعه‌ها، نقاشی‌های دیواری، معابد کهن و مناظره کم‌نظیر دشت و دریاچه هامون، همه در یک قاب جمع شده‌اند. اگر اهل سفرهایی هستید که فراتر از طبیعت‌گردی معمول باشد، کوه خواجه مقصدی است که شما را ناامید نخواهد کرد. در این مطلب از مجله گردشگری علی بابا همراه ما باشید تا این جاذبه زابلی را با هم کشف کنیم.
کوه خواجه کجاست؟
بهترین زمان بازدید از کوه خواجه چه موقعی است؟
دیدنی های کوه خواجه کدام است؟
کوه خواجه چه امکانات رفاهی و تفریحی دارد؟
در بازدید از کوه خواجه کجا اقامت کنیم؟
معرفی کوه خواجه
کوه خواجه زابل، کوهی است که وسط دشت بی‌پایان سیستان، استوار ایستاده است؛ درست مثل نگهبانی سنگی میان زمینی صاف. این کوه، سی کیلومتر از زابل فاصله دارد، اما بیشتر از فاصله، تفاوتش با اطراف جلب‌توجه می‌کند.
عکس از: سایت Wikipedia
کوه خواجه از سنگ‌های بازالتی تشکیل شده و شکلی شبیه به ذوزنقه دارد که از دل خاک بیرون زده است. وقتی هامون پر از آب باشد، این کوه شبیه به جزیره‌ای خاموش روی دریا دیده می‌شود. وقتی هم که خشک باشد، اطرافش تا چشم کار می‌کند، ترک‌هایی روی خاک است که باد از میانش زوزه می‌کشد.
عکس از: سایت Wikipedia
اما کوه خواجه فقط صخره‌ای سنگی نیست، بلکه گذشته‌ای در دل خود دارد که از دوران اشکانی و ساسانی به جای مانده است؛ قلعه‌ها، معبدها، دیوارهایی با نقاشی‌های کهن و آرامگاهی که هنوز اسمش شنیده می‌شود: خواجه مهدی.
عکس از: سایت Chht-sb
این کوه برای زرتشتی‌ها، مسلمانان و مسیحیان مقدس است. در باور زرتشتی، اینجا جایی است که سوشیانت، منجی آخر، بازخواهد گشت. برای همین، کوه خواجه فقط یک مقصد نیست؛ ترکیب نادری است از زمین، تاریخ و انتظار.
کوه خواجه کجاست؟
این کوه یکی از شناختهشدهترین جاذبههای تاریخی و طبیعی استان سیستان و بلوچستان است و در شهرستان هامون، بخش تیمورآباد و دهستانی به همین نام قرار گرفته و به راحتی روی نقشه قابل‌مشاهده است.
لوکیشن کوه خواجه روی گوگل‌مپ
عکس از: سایت Google maps
فاصله تهران تا کوه خواجه
فاصله تهران تا کوه خواجه، ۱۵۱۸ کیلومتر است؛ یعنی با ۱۷ ساعت و ۳۵ دقیقه رانندگی میتوانید به کوه خواجه برسید.
عکس از: سایت Tabnak
مسیر زاهدان تا کوه خواجه
فاصله زاهدان تا کوه خواجه، ۲۲۶ کیلومتر است؛ یعنی با ۲ ساعت و ۳۵ دقیقه رانندگی میتوانید به کوه خواجه برسید.
فاصله زابل تا کوه خواجه
فاصله زابل تا کوه خواجه، ۳۷.۸ کیلومتر است؛ یعنی با ۴۰ دقیقه رانندگی میتوانید به کوه خواجه برسید.
عکس از: سایت Wikipedia
فاصله چابهار تا کوه خواجه
فاصله چابهار تا کوه خواجه، ۸۸۰ کیلومتر است؛ یعنی با ۹ ساعت و ۵۵ دقیقه رانندگی میتوانید به کوه خواجه برسید.
فاصله خاش تا کوه خواجه
فاصله خاش تا کوه خواجه، ۴۰۳ کیلومتر است؛ یعنی با ۴ ساعت و ۳۰ دقیقه رانندگی میتوانید به کوه خواجه برسید.
عکس از: سایت Wikipedia
مسیر ایرانشهر تا کوه خواجه
فاصله ایرانشهر تا کوه خواجه، ۵۴۹ کیلومتر است؛ یعنی با ۶ ساعت و ۵ دقیقه رانندگی میتوانید به کوه خواجه برسید.
دلیل نامگذاری کوه خواجه
دلیل نامگذاری این کوه برگرفته از آرامگاه خواجه مهدی است؛ یکی از یاران وفادار خاندان علوی که مزار او بر فراز این کوه قرار دارد. در طول زمان، این کوه با نام‌های مختلفی شناخته شده است؛ از جمله کوه خواجه غلطان، کوه نور، کوه باطنی و کوه موعود.
عکس از: سایت Google maps
هر یک از این نام‌ها، نشانی است از باورهای مذهبی و روایت‌هایی کهن که پیرامون این مکان شکل گرفته است.
بهترین زمان بازدید از کوه خواجه
پاییز و زمستان زمان مناسب‌تری برای سفر است. در این فصول، گرمای طاقت‌فرسای دشت فروکش می‌کند و مسیر بازدید قابل‌تحمل‌تر می‌شود.
عکس از: سایت Wikipedia
بهار هم با هوایی ملایم و نمایی تازه از دشت‌های اطراف، می‌تواند تجربه خوشایندی برایتان باشد. تابستان‌ها زمان مناسبی نیست؛ چراکه گرمای منطقه می‌تواند برایتان اذیت‌کننده باشد.
پوشش گیاهی و جانوری کوه
پوشش گیاهی کوه خواجه با اقلیم خشک و نیمه‌بیابانی منطقه سازگار شده است؛ گیاهانی مقاوم که نه به باران وابسته است و نه به خاک حاصلخیز. در شیب‌های اطراف کوه، گونه‌هایی مثل گز، تاغ و قیچ دیده می‌شود که در برابر باد و گرما تاب می‌آورد.
عکس از: سایت Wikipedia
اطراف دریاچه هامون، پوشش‌های پراکنده شورپسند رشد کرده که مامن پرندگان مهاجر و حیات وحش محلی است. این گیاهان، در عین سادگی، نقشی حیاتی در حفظ خاک و کنترل فرسایش آن و پایداری اکوسیستم کوه و دشت دارند.
جاهای دیدنی کوه خواجه
در ادامه شما را با جاهای دیدنی کوه خواجه آشنا می‌کنیم تا ماجراجویی شگفت‌انگیزتری را تجربه کنید.
عکس از: سایت Wikipedia
– قلعه کافرون و کک کهزاد
قلعه کافرون در شیب جنوب‌شرقی کوه خواجه زابل، سازه‌ای نهفته است که هنوز دیوارهایش ایستاده و رد پای فرمانروایی کهن را در دل سنگ‌ها زنده نگه داشته است.
عکس از: سایت Qudsonline
دژ اصلی کوه، با سه حصار دفاعی، دروازه‌ای باشکوه، راهروهایی تودرتو، حیاطی خالی از سرباز و آتشکده‌ای خاموش خودنمایی می‌کند. هر بخش از این مجموعه، نشانه‌ای از نظم، قدرت و آیینی است که امروز تنها از دل سنگ‌ها لمس می‌شود.
عکس از: سایت Google maps
بر بلندترین نقطه کوه، جایی که آفتاب اول به آن می‌تابد، بنایی دیگری دیده می‌شود: کک کهزاد. نامش هنوز در افسانه‌ها زنده است؛ دیوی که به روایت شاهنامه، به دست رستم کشته شد. اینجا احتمالا محل نشستن شاه بوده است؛ جایی برای دیده‌بانی، نه صرفا ساخت‌وساز.
عکس از: سایت life.irna
معماری این دو بنا فقط بومی نیست. در سرستون‌ها می‌شود ردپای هنر یونانی را دید؛ ستون‌هایی با پیچ‌های دورانی. گل‌سنگ‌هایی با طرح نیلوفر، یادآور نقش‌مایه‌های هخامنشی است و بعضی نقوش، چیزی از بین‌النهرین در خود دارد.
پله‌هایی سنگی که این دو سازه را به هم می‌رساند، هنوز باقی است و به وضوح نشان می‌دهد اینجا زمانی قلعه‌ای زنده بوده است.
– گالری کوه خواجه
بخش زیادی از دیوارهای داخلی کوه، به‌ویژه ایوان‌ها و سرسرای اصلی، در ابتدا با نقاشی‌های دیواری پوشیده شده بودند. نه تنها چهار دیوار، بلکه سقف طاق‌دار سرسرا نیز با نقش‌هایی منظم و رنگ‌آمیزی‌شده تزیین شده بود. این نقاشی‌ها در یک مرحله طراحی و اجرا شده‌اند، اما در دوره بعدی با لایه‌ای جدید از مصالح پوشانده شده‌اند؛ گویی به عمد از چشم‌ها پنهان‌شان کرده‌اند.
عکس از: سایت Wikipedia
در محوطه‌های اطراف، آثاری از تصویر ایزد عشق کشف شده که بیشتر روی ظروف نقره حکاکی شده است و قدمت آن به قرن اول میلادی می‌رسد. از میان نقوش داخل کوه، صحنه‌هایی به‌جای‌مانده که افرادی را در حال نشستن، ساز زدن، رقصیدن یا بندبازی نشان می‌دهد؛ در یکی از آن‌ها، بندباز روی سر کسی ایستاده است.
عکس از: سایت Wikipedia
بخشی از این نقاشی‌ها هنوز قابل تشخیص است، هرچند کامل نیستند. در یکی از دیوارهای سرسرا، تصویر شاه و شهبانو زیر سایبانی سلطنتی نقش بسته است. در بخش دیگری، پیکره‌هایی از ایزدان دیده می‌شود که بی‌حرکت و ایستاده تصویر شده‌اند؛ شبیه نگهبانانی از دنیایی فراموش‌شده.
– مقبره خواجه مهدی
مردم محلی باور دارند که صاحب این آرامگاه، یکی از شهیدان خاندان آل علی (ع) است؛ فردی که به دست دشمنان دین کشته شده و مزارش بر بلندای کوه پابرجا مانده است. درست در بخش بالای قبر، سوراخ کوچکی وجود دارد که سال‌ها است جایگاهی برای نذر و نیت شده.
عکس از: سایت life.irna
اهالی می‌گویند اگر با نیتی پاک دستتان را درون این سوراخ فرو ببرید، چیزی بیرون می‌آید که نشانه‌ای از نیت شماست؛ معمولا پُر، یا چیزی سبک و غیرمنتظره. برای آن‌ها، این نه فقط یک رسم، بلکه نشانه‌ای از حضور روحی بیدار در دل کوه است.
– قلعه چهل دختران
قلعه چهل‌دختران که گاهی آن را با نام قلعه چهل دختر هم می‌شناسند، یکی از سازه‌های بازمانده از دوران ساسانی است که بر بلندی‌های روستای کوه خواجه در شهرستان زابل قرار گرفته است. این قلعه تاریخی در استان سیستان و بلوچستان ساخته شده است و روی تپه‌ای رُسی خودنمایی می‌کند.
عکس از: سایت Wikipedia
بومیان درباره‌اش داستانی دارند؛ می‌گویند زمانی چهل دختر در آن می‌زیسته‌اند و صدای خنده‌هایشان تا دوردست شنیده می‌شده است. قلعه چهل‌دختران نه فقط یک اثر معماری، بلکه بخشی از حافظه محلی است که هم تاریخ دارد، هم افسانه. این اثر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شماره ۱۲۱۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
– قبور سنگی
بخش بالایی کوه خواجه کاملا مسطح و گسترده است؛ زمینی پهن به وسعت چند ده هکتار. بخش بزرگی از این فضا را قبرهای سنگی پوشانده‌اند؛ قبرهایی که آن‌قدر خاص و مرموزند که ممکن است ساعت‌ها نگاهتان را خیره نگه دارند.
عکس از: سایت Wikipedia
بیشتر این گورها درست روی سطح زمین ساخته شده و سنگ‌هایی صاف یا گاهی خمیده روی آن‌ها قرار گرفته است. ظاهر ساده‌شان فریبنده است، چون هر کدام روایتی پنهان در دل خود دارند.
امکانات تفریحی کوه
در اطراف کوه خواجه امکان پیاده‌روی در مسیرهای خاکی و تاریخی وجود دارد. این مسیرها مناسب افرادی است که به طبیعت‌گردی سبک علاقه دارند. علاقه‌مندان به عکاسی می‌توانند از مناظر کوه، دشت، بقایای تاریخی و دریاچه فصلی هامون عکاسی کنند.
عکس از: سایت life.irna
در فصل‌هایی که آب در هامون جمع می‌شود، پرنده‌های مهاجر در اطراف دیده می‌شوند. تماشای آن‌ها یکی از جذاب‌ترین تجربه‌های این منطقه است.
فضای اطراف کوه برای کمپ زدن نیز مناسب است (البته اگر از قبل درباره مکان‌های مناسب و امن برای برپایی کمپ تحقیق کنید و یک راهنمای محلی همراه خود داشته باشید). شب‌های این منطقه آرام و بدون آلودگی نوری است و آسمانی پرستاره دارد.
عکس از: سایت Zahedaniha
بازدید از آثار باستانی کوه مانند قلعه‌ها، معابد و نقش‌های دیواری هم بخش مهمی از گردشگری این منطقه را تشکیل می‌دهد. اینجا برای کسانی مناسب است که به سکوت، طبیعت و تاریخ علاقه دارند.
امکانات رفاهی کوه خواجه
کوه خواجه علیرغم ارزش تاریخی و فرهنگی بالا، از نظر امکانات رفاهی هنوز توسعه‌یافته نیست. در محدوده اطراف کوه، جای مشخصی برای پارک خودرو وجود دارد، اما خبری از پارکینگ رسمی و استاندارد نیست. گردشگران باید بدانند که در این منطقه نه سرویس بهداشتی وجود دارد، نه نمازخانه و نه سایه‌بان یا آلاچیقی برای استراحت.
عکس از: سایت Wikipedia
فروشگاهی هم برای تهیه غذا یا آب در اطراف کوه دیده نمی‌شود. به همین دلیل، افرادی که قصد بازدید از کوه را دارند باید وسایل ضروری مثل آب آشامیدنی، خوراکی، زیرانداز و وسایل شخصی را از قبل تهیه کنند و با آمادگی کامل وارد مسیر شوند.
این سفر بیشتر مناسب کسانی است که با کمترین امکانات می‌توانند از طبیعت و تاریخ لذت ببرند.
اقامت در بازدید از کوه خواجه
برای سفر به کوه خواجه گزینههای اقامت متنوعی وجود دارد که بسته به سبک سفر و میزان تجهیزات شما می‌تواند متفاوت باشد. از اقامت در دل طبیعت گرفته تا انتخاب هتل یا خانه بومگردی در زابل، همه‌چیز به نوع تجربه‌ای که به دنبال آن هستید، بستگی دارد. این منطقه برای مسافران ماجراجو، علاقه‌مندان به تاریخ و گردشگران فرهنگی انتخابی خاص به حساب می‌آید.
عکس از: سایت Chht-sb
کمپینگ و شب‌مانی در اطراف کوه
اگر اهل کمپ هستید، اقامت در فضای باز اطراف کوه خواجه می‌تواند تجربه‌ای فراموش‌نشدنی باشد. فصل‌های خنک‌تر مثل بهار و پاییز زمان مناسبی برای شب‌مانی است.
عکس از: سایت irna
برای کمپ در این منطقه، تجهیزات پایه مثل چادر، کیسه‌خواب، چراغ‌قوه، خوراکی خشک، آب کافی و لباس مناسب کاملا ضروری است. فراموش نکنید که امکانات رفاهی در محل وجود ندارد، پس مجهز سفر کنید و حتما اصول ایمنی و زیست‌محیطی را رعایت کنید. فراموش نکنید که از قبل درباره مکان‌های ایمن برای برپایی کمپ تحقیق کنید.
اقامتگاههای بومگردی در زابل
برای کسانی که دوست دارند در فضای سنتی و بومی اقامت داشته باشند، اقامتگاههای بومگردی زابل گزینه‌ای مناسب است.
اقامتگاه رستم‌زادگان در نزدیکی کوه خواجه قرار دارد و چشم‌اندازی از دریاچه هامون ارائه می‌دهد. این اقامتگاه فضایی آرام با سوئیت‌های مجهز و امکاناتی کامل دارد. نزدیکی به شهر سوخته و دهانه غلامان از مزیت‌های آن است.
عکس از: سایت Google maps
اقامتگاه بومگردی بپور با فضایی سنتی و محیطی آرام، گردشگران را به سوی خود جذب می‌کند. این اقامتگاه امکان آشنایی با فرهنگ محلی و دسترسی آسان به جاذبههای اطراف را فراهم می‌کند.
توصیه‌هایی برای تجربه یک سفر به‌یادماندنی به کوه خواجه
- هنگام بازدید از کوه خواجه، لباس مناسب، کفش کوه‌پیمایی یا کتانی مقاوم با زیره ضدلغزش بپوشید.
- آب آشامیدنی، دارو، جعبه کمک‌های اولیه و خوراکی با خود به همراه داشته باشید.
- عینک آفتابی، کلاه لبه‌دار و کرم ضدآفتاب توی کوله‌تان بگذارید.
- اگر قصد دارید دیر برگردید، چراغ قوه یا هدلامپ، به همراه داشته باشید.
- مسیر صعود فاقد علامت‌گذاری رسمی است؛ از مسیرهای مشخص حرکت کنید.
- اگر قصد شب‌مانی دارید، حتما با تجهیزات کامل بروید و شب را تنها نمانید.
- پیش از سفر، از وضعیت جاده و شرایط جوی منطقه اطلاع پیدا کنید.
- به دلیل نبود امکانات رفاهی، همه‌چیز را از قبل آماده کنید.
