باغ هفت تنان شیراز؛ یادگاری چندین‌ و چند ساله از کریم‌خان زند

تا حرف شیراز و باغ هفت تنان به میان آید، گنجینه‌های بسیاری به صف می‌ایستند. اگر شیرازی نباشید و بخواهید در طول یک سفر به شیراز از همه جاهای دیدنی شیراز بازدید کنید، حقیقتش را بگویم یک ماهی را باید زیر آسمان شیراز زندگی کنید تا تک‌تک زیبارویان دیار فارس را ببینید. یکی از مهم‌ترین جاذبه های تاریخی شیراز که باید به دیدار آن بروید، باغ‌موزه سنگ شیراز است.

هنگامی که درباره باغ تکیه هفت تن با مردم این شهر باب گفت‌وگو را آغاز کردم، به علاقه و احترام مردم بومی نسبت به باغ‌موزه هفت تنان پی بردم. در زمان این جاذبه‌گردی از اتفاقات شگفت‌انگیز دیگری هم مطلع شدم که علاقه‌مندم با یک‌به‌یک شما عزیزان در میان بگذارم. با یک تاریخ‌گردی از مجله گردشگری علی بابا با من همراه باشید تا برای آشنایی با باغ‌موزه هفت تن به زمان سلطنت کریم‌خان زند سفر کنیم.

نگاهی به گذشته باغ هفت تنان

باغ‌موزه هفت تنان یکی از قدیمیان شیرازی‌نشین شناخته می‌شود که اکثر کوچک‌ و بزرگ شیرازی‌ها این باغ را می‌شناسند. باغ‌موزه در دوره پیش از زندیه و عمارت موجود در آن در زمان کریم‌خان زند توسط دستان زبردست و توانمند معماران ایرانی متولد شده‌ است. این عمارت خوش‌سیمای ایرانی حدود ۳۳۸۸ مترمربع مساحت و ۹۸۸ مترمربع زیربنا دارد. این سازه یکی از باشکوه‌ترین معماری‌هایی است که در زمان سلطنت کریم‌خان زند ساخته شد.

این باغ تا همین چند سال پیش، محل عبادتگاه درویش‌ها و مرتاضان بود و اکنون این خانقاه به موزه سنگ امروزی تغییر کاربری داده است. علاقه و ارادت خاص شیرازی‌ها نسبت به باغ هفت تنان مربوط به چند سال اخیر نیست، بلکه این قصه سر درازی دارد!

از روزگاران گذشته تا به‌ امروز، مردم بومی برای برآورده‌شدن دعاهایشان و طلب بارش باران به باغ هفت تنان می‌روند؛ گویی باور دارند، این باغ اجابت خواسته‌هایشان را از ایزد منان درخواست می‌کند. هر زمان به این باغ‌موزه رفتید، شما هم برای اجابت دعاهایتان دست به دامن هفت تنان شوید؛ خدا را چه دیدید، شاید پروردگار دست رد به سینه باغ هفت تنان نزد و نیت قلبی شما را برآورده‌کرد.

وجه تسمیه باغ تکیه هفت تنان

اگر اولین بار است که اسم باغ‌موزه هفت تنان به گوشتان می‌خورد، شک ندارم کنکجاو هستید، علت نام‌گذاری این باغ به هفت تنان را بدانید. مقصود از هفت تنان به‌خاطر وجود هفت قبری است که در این باغ آرام گرفته‌اند؛ این هفت مقبره متعلق به هفت تن از عارفان مشهور ایرانی است که در دامنه کوه چهل مقام به خاک سپرده شدند.

کریم‌خان که احترام خاصی برای بزرگان آرامیده در این منطقه قائل بود، به دستور وی روی هرکدام از قبرها، سنگ بزرگی قرار داد شد، ولی به‌دلیل گمنام‌بودن آن‌ها، سنگ قبرهایشان بدون نام و کتیبه ماند. سنگ‌ها ابعاد ۳۶۰ در ۷۸ سانتی‌متری دارد و هیچ نوشته‌ای روی سنگ‌ها هک نشده است؛ سنگ‌ها اندازه و ظاهر کاملا یکسانی دارند و ۶ مقبره از هفت تن در یک ردیف و به موازات یکدیگر قرار گرفته‌اند و مقبره هفتم درست پایین قبر ششم قرار دارد.

اکنون با گذشت یک عمر، روزبه‌روز به ارزش و ابهت این مقبرها اضافه می‌شود، تا جایی که این محوطه از پربازدیدترین قسمت‌های دیدنی باغ‌موزه به شمار می‌آید.

چرا به باغ هفت تنان موزه سنگ گفته می‌شود؟

این باغ از زمانی که زیر نظر سازمان میراث فرهنگی رفت به موزه سنگ نام‌گذاری شد. در موزه سنگ نمونه‌هایی ارزشمند و کمیاب از کتیبه‌های باستانی و سنگ‌های تاریخی نگهداری می‌شود. این سنگ‌نبشته‌ها متعلق به قرن‌های ۳ تا ۱۱ هجری قمری هستند و از قدیمی‌ترین آثار موجود در موزه سنگ شیراز به حساب می‌آید.

خطوط نوشته شده روی کتیبه‌ها و سنگ‌های تاریخی از نوع نستعلیق، کوفی، نسخ، ثلث و توقیع است. موزه سنگ فقط به چند کتیبه محدود نمی‌شود و اگر به آن جا بروید، چشمانتان با دیدن سنگ‌هایی از پاسارگارد، تخت‌جمشید، تابوت‌های سنگی به‌جامانده از قبل  اسلام، خانه زینت‌الملوک، سنگ قبرهای باستانی و آثار سنگ از دوره ساسانی تا دوره قاجار شکوفا می‌شود.

از موزه سنگ به‌سادگی عبور نکنید و هنگام بازدید از هر یک از آثار به اعماق تاریخ فرو بروید. این را هم بگویم، من جای شما باشم هنگام ترک این باغ‌موزه، با خودم هزارویک عکس به خانه می‌برم. پس اگر دست به عکاسی‌تان خوب است تا جایی که چشم یاری کند، بسی سوژه‌های زیبا و تاریخی در باغ‌موزه هفت تنان وجود دارد.

نگاهی به باغ هفت تنان شیراز

قسمت دلخواه من هنگام تاریخ‌گردی، کاوش و بررسی بنا از دید معماری است. مطمئنم، شما هم به این بخش از جاذبه‌گردی علاقه‌مندید، پس بدون وقت معطلی عینک معمارشناسی را به چشمان خود می‌زنیم. هنگامی که به داخل باغ هفت تن بروید، درختان سرسبز چند صد ساله‌ای از انواع سرو، کاج و نارنج را می‌بینید که از بزرگان شیرازی محسوب می‎‌شوند. کمی که جلوتر بروید، بوی خوش بهارنارنج مشامتان را پر می‌کند.

از درخت‌های باغ که دل بکنید، می‌توانید از طریق دو مسیر سنگ‌ریزه خودتان را به ساختمان اصلی برسانید. در طول این مسیرها، همه دیوارها با طاق‌نماهای آجری تزیین شده‌ است و درون آن‌ها جایگاهی مخصوص برای قرارگرفتن سنگ‌ها و کتیبه‌های تاریخی تعبیه شده است. همچنین تعدادی صندلی در این مسیرها گذاشته شده که هم می‌توانید کمی استراحت کنید و هم یک دل سیر به تماشای سنگ‌های تاریخی روی دیوار بنشینید. مسیر منتهی به باغ را در پیش بگیرید تا به عمارت بزرگ هفت تنان برسید؛ شرط می‌بندم با دیدن این عمارت عطر بوی بهارنارنج را به دست فراموشی سپرده و وجودتان سراپا هیجان می‌شود.

درست روبه‌روی بنای باغ وجود یک حوض بزرگ آبی فیروزه‌ای نگاه‌ها را معطوف به خودش می‌کند. همان حوض‌های معروف داستان‌ها یا همانی که خاطرات کودکی بسیاری از ما به آن گره خورده است. پیشنهاد می‌کنم برای زنده‌کردن خاطرات کودکی، عکسی به یادگار با عمارت و حوض خوش‌رنگش ثبت کنید.

آن‌قدر محو قشنگی‌های باغ شدم که نزدیک بود وجود کتیبه‌های تاریخی گذاشته شده در این قسمت را از یاد ببرم. در کنار حوض و روبه‌روبری عمارت، کتیبه‌ها و سنگ‌نبشته‌های بزرگی بر روی جایگاه‌های مخصوص گذاشته شده‌ است که تماشای آن‌ها هر گردشگری را مدهوش به ابهتشان می‌کند.

معماری زیبا و بی‌عیب‌ونقص باغ تکیه هفت تن

تماشای بنا با همه تزیینات دلربایش خبر از معماری اصیل ایرانی می‌دهد. این عمارت به دو قسمت تقسیم می‌شود که هرکدام دنیایی از هنر و جلال سرزمین ایرانیان را در خودش جای داده است. چیزی که بیشتر از همه زیبایی‌ و ابهتش بازدیدکنندگان را حیرت‌زده می‌کند، دو ستون قامت‌بلند عمارت است. تنها زمانی به عظمت این ستون‌ها پی خواهید برد که در کنار آن‌ها بایستید. از دیگر عناصر بناهای تاریخی، پنجره‌های طاق‌دار بزرگ است که نظیر آن در بیشتر نقاط عمارت دیده می‌شود.

این پنجره‌ها با استفاده از چوب در اندازه و شکل‌های مختلف ساخته شده‌ است. فضای بالایی این طاق‌ها با هنر دست معماران دوره زندیه، به زیباترین شکل ممکن کاشی‌کاری و آجرکاری شده است. بزرگ‌ترین پنجره عمارت که تقریبا روبه‌روی حوض قرار گرفته، جلوه‌ای بسیار خیره‌کننده دارد. به‌خصوص هنگام شب‌ با روشن‌شدن نورپرازی‌های باغ، زیبایی عمارت و پنجره‌ها دوچندان می‌شود.

پنج طرح معروف دیوارهای ایوان تالار باغ

در قسمت شمالی طبقه دوم، یک تالار بسیار بزرگ با دو ستون سنگی دیده می‌شود. اگر با استفاده از پله‌ها به ایوان بروید، چندین ثانیه مات‌ومبهوت شکوه و نقاشی‌های روی دیوار خواهید ماند. معماری اصیل ایرانی را در جای‌جای ایوان به وضوح می‌توان دید. بر روی دو ستون با استفاده از رنگ روغن نقاشی‌های با مفهمومی ترسیم‌شده است؛ باتوجه‌به ارتفاع زیاد ستون‌ها و کم‌رنگ‌شدن این آثار بر اثر گذشت زمان، نقاشی‌ها به وضوح دیده نمی‌شوند.

روی طاقچه‌های ایوان، طرح پنج مجلس دیده می‌شود؛ این آثار به جای مانده از مجرب‌ترین نقاش‌های دوران زندیه، آقا صادق بوده که با زیبایی تمام‌وکمال توسط وی ترسیم‌شده است. در دو طرف تالار، اتاق‌های بسیار بزرگی وجود دارد که تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست. جالب است بدانید، نقاشی‌های روی دیوار در بین سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ توسط نقاش محمد باقرجهانمیری مرمت و تعمیر شده است.

درویش

از آثار ترسیم‌شده روی دیوارها، می‌توانم به نقش درویش اشاره کنم. در این تصویر یک درویش پیر را می‌بینید که کلاهی سفید بر روی موهای سفیدش دارد. چهره نسبتا غمگین درویش درحالی‌که یک تبرزین در دستانش است، جلب توجه می‌کند.

صحنه قربانی اسماعیل

داستان امتحان حضرت ابراهیم با قربانی‌کردن فرزندش به دستور خداوند را همه شنیده‌ایم. جالب است بدانید، یکی از این پنج طرح مربوط به همین ماجراست. اوج هنر و خلاقیت آقا صادق را در ترسیم این واقعه روی دیوار باغ تکیه هفت تنان می‌توان دید. در این تصویر حضرت ابراهیم درحالی‌که شمشیر در دست دارد، مصصم به قربانی‌کردن فرزندش، اسماعیل است که فرشته‌ وحی ابراهیم را از تصمیم خداوند باخبر می‌کند.

شیخ صنعان و دختر ترسا

داستان معروف شیخ صنعان و دختر ترسا شاید به گوشتان خورده باشد. در ایوان یکی از نقاشی‌های روی دیوار باغ هفت تنان شیراز، روایت عشق افسانه‌ای شیخ صنعان به دختر ترسا را به تصویر می‌کشد. در این نقاشی شیخ توسط مریدانش احاطه شده و نگاه‌های شیخ صنعان و ترسا به سوی یکدیگر خیره است.

حضرت موسی

در اثر هنری بعدی، جوانی را می‌بینید که لباسی سفید بر تن دارد. این شخص که توسط هاله نورانی احاطه شده، تعدادی گوسفند در کنارش قرار دارد. این نقاشی روایت چوپانی حضرت موسی را به نمایش می‌گذارد.

شاه عباس

آخرین نقاشی متعلق به شاه عباس صفوی است. شاه عباس از شاهانی بود که با پوشیدن لباس‌ درویش به قصد کمک یا آگاهی از خواسته‌های مردم در میان آنان حضور پیدا می‌کرد. تصویر به جای مانده روی دیوار باغ‌موزه هفت تنان شیراز، هم خبر از این رویداد می‌دهد.

عمارت کلاه فرنگی باغ

بعد از بازدید باغ تکیه هفت تنان حتما به عمارت کلاه‌فرنگی شیراز سری بزنید. این عمارت یکی از قدیمی‌ترین و مهم ‌ترین جاذبه‌ های تاریخی شیراز به حساب می‌آید که در نزدیکی باغ هفت تنان قرار دارد. اگر بگویم، عمارت کلاه‌فرنگی ده‌ها اسم دارد، دروغ نگفته‌ام؛ از اسم‌های کلاه‌فرنگی می‌‌توانم به باغ‌موزه، باغ‌ نظر، باغ شاهزاده، عمارت چهارفصل، آرامگاه وکیل، باغ حکومتی و عمارت هشت‌ضلعی اشاره کنم.

این عمارت در باغ نظر به دستور کریم‌خان زند بنا شد و از آن برای پذیرایی و میهمانی از بزرگان، سفیران خارجی، برگزاری مراسم‌های رسمی و دیگر مناسبت‌های مهم استفاده می‌شد. اکنون با گذشت سال‌های طولانی هنوز که هنوز است، سبک متفاوت و چشمگیر معماری عمارت کلاه‌فرنگی شیراز از عمده دلایلی به شمار می‌آید که گردشگران را به باغ نظر می‌کشاند.

عمارت باغ نظر به‌صورت هشت‌ضلعی بنا گردید و با سبک آرایش خانه‌های آن دوران با کاشی‌کاری مزین شده است. چه کسی فکرش را می‌کرد، کریم‌خان در عمارتی که خودش دستور ساخت آن را داد، نتوانست آرام بگیرد! کریم‌خان زند بنا بر وصیتی که کرده بود، بعد از فوتش در قسمت شاه‌نشین شرقی عمارت به خواب ابدی فرو رفت.

پس از روی‌کارآمدن آغامحمدخان قاجار، به‌خاطر کینه‌‎ای که از کریم‌خان در دل داشت، دستور نبش قبر کریم‌خان زند را صادر کرد و استخوان‌هایش را به کاخ گلستان انتقال دادند. در دوره رضاشاه، مجدد آرامگاه کریم‌خان زند نبش قبر شد و استخوان‌های شاه زندیه را دوباره به عمارت کلاه فرنگی منتقل کردند تا پس از این کِشمَکِش‌ها کریم‌خان به آرامش ابدی دست پیدا کند.

 آدرس عمارت کلاه فرنگی شیراز

شیراز، خیابان زند، بین بازار وکیل و ارگ کریم‌خان

عمارت باغ نظر شیراز روی گوگل مپ

بقعه چهل تنان

در دو قدمی باغ هفت تنان شیراز یک قبرستان تاریخی در دل باغی سرسبز و زیبا قرار گرفته است. ماجرای بقعه چهل تنان از جایی شروع می‌شود که در دوران زندیه، ۴۰ تن درویش در این باغ زندگی می‌کردند. این درویش‌ها تا زمانی که در قید حیات بودند، شب و روزشان با عبادت می‌گذشت. جالب است بدانید، هر موقع یکی از این چهل تن فوت می‌کرد، درویش دیگری کالبد مرحوم را در ضلع شرقی باغ خاک می‌کرد.

این اتفاق تا زمانی ادامه داشت تا همه چهل تن از دنیا رفتند. بعد از گذشت سال‌ها در سال ۱۲۲۰ هجری شمسی به دستور حاکم وقت شیراز، معتمدالدوله فرهاد میرزا ۴۰ سنگ قبر با اندازه و شکل یکسان ساخته شد و روی مزار آن‌ها قرار گرفت. این سنگ قبرها بدون هیچ نوشته‌ای است و علت این موضوع می‌تواند به‌خاطر گمنام‌بودن این چهل تن باشد.

بقعه چهل تنان جدا از یک جاذبه تاریخی دارای یک فضای تفریحی لذت‌بخش و چشم‌نواز است. درختان سربه‌فلک‌کشیده و خوش‌رنگ‌وروی باغ همچون زمرد زیر نور خورشید می‌درخشند.

آدرس بقعه چهل تنان شیراز

شیراز، جنوب بلوار هفت تنان، شرق باغ جهان‌نما، باغ چهل مقام

بقعه چهل مقام شیراز روی گوگل مپ

بهترین زمان بازدید از باغ تکیه هفت تنان

آب‌وهوای خوب شیراز بر هیچ کس پوشیده نیست! هر فصل از سال را برای سفر به شیراز انتخاب کنید، باور داشته باشید، هرکدام در نوع بهترین خودش است. از برف‌وباران شیراز در زمستان برایتان بگویم یا فصل بهار خنک‌اش را؟ این شهر ازجمله شهرهایی به شمار می‌آید که تابستانش مانند شهرهای جنوبی آتیشین نیست، بلکه مسافرت در تابستان هم انتخاب خوبی است.

اما اگر می‌خواهید بهترین شیراز را از نزدیک ببینید و لمس کنید، هنگام عید یا فصل بهار رهسپار فارس شوید. بازدید از باغ هفت تن در زمان بهار عطروبوی دیگری دارد، نه از سردی هوا قندیل می‌بینید و نه از گرما غر می‌زنید (اگر خیلی گرمایی باشید)!

باغ‌گردی در فصل پاییز از بهترین کارهایی است که می‌توانید انجام دهید و کجا بهتر از باغ‌موزه هفت تنان. از نظر من، با آمدن پاییز لذت بازدید از باغ‌موزه سنگ شیراز بی‌نهایت می‌شود؛ اگر هوای نسبتا سرد شیراز در این فصل را فاکتور بگیرم، زیبایی این باغ با درختان نارنجی‌رنگش دوچندان می‌شود.

ساعت بازدید از باغ‌موزه هفت تنان

باغ تکیه هفت تنان شیراز همه روزهای هفته به‌جز روزهای دوشنبه و ایام تعطیلات رسمی (شامل روزهای اعیاد نیست) از ساعت ۸ الی ۱۳:۳۰ و ۱۴ الی ۱۸ باز است. ساعت بازدید از این جاذبه گران‌قدر کاملا به وقت شما بستگی دارد، ولی به‌طورکلی به‌دلیل شمار زیاد آثار تاریخی و تماشای عمارت هفت تن با همه زیبایی‌های پیرامونش بیش از یک ساعت زمان می‌طلبد.

باغ هفت تنان کجاست؟

اگر از سمت بزرگ‌راه شیراز-پارسه به شیراز می‌روید، بعد از عبور از دروازه‌قرآن، بلوار هفت تنان را ادامه دهید تا به انتهای این بلوار برسید. درصورتی‌که محدوده دروازه‌قرآن شیراز یا بلوار هفت تنان را بلد نیستید؟ از مردم بومی یا با استفاده از جی‌پی‌اس خودتان را به باغ عمارت هفت تنان برسانید.

انتخاب دیگری هم پیش روی شما قرار دارد. اگر حال‌ و حوصله رانندگی یا آدرس پیداکردن ندارید، با استفاده از تاکسی در کمترین زمان به باغ تکیه هفت تنان بروید. خوشبختانه در نزدیکی باغ‌موزه ایستگاه اتوبوس وجود دارد؛ توصیه می‌کنم از هر نقطه که قصد آمدن به هفت تنان را دارید، ابتدا از درست‌بودن مسیر مطمئن شوید. بعد از اینکه به ایستگاه هفت تنان رسیدید، با پیاده‌روی چند دقیقه‌ای با کمترین هزینه به موزه سنگ شیراز خواهید رسید.

آدرس باغ‌موزه هفت تنان شیراز

استان فارس، شیراز، انتهای بلوار هفت تنان، قسمت شمال آرامگاه حافظیه، روبه‌روی چهل مقام، باغ هفت تنان

باغ‌موزه هفت تنان روی گوگل مپ

به‌ثبت‌رسیده در آثار ملی ایران

گوهر ارزشمندی چون باغ عمارت هفت تنان ارزش بارها دیدن را دارد. این باغ‌موزه به وقت ۱۵دی‌ماه۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور جای گرفته است. باشد در یک روزی از روزهای خوش‌آب‌وهوای شیراز به قصد دیدار با عمارت هفت تنان راهی شیراز شوید. خوش‌حال می‌شوم بعد از رفتن به باغ هفت تن شیراز، از حال‌وهوای این باغ‌موزه برای من و همراهان علی بابا صحبت کنید.