واژه موزه ریشه‌ای یونانی دارد که بعد ها وارد زبان فرانسوی شده (Musee) و سپس به زبان فارسی راه یافت. در تعریف موزه آمده، موزه‌ها محل نگهداری و گردآوری میراث گذشتگان، آثار ارزشمند و اشیاء باستانی هستند. البته موزه علاوه بر نمایش آثار باستانی و اشیای گران‌بها وظیفه حفظ و حراست و نگهداری از آنها را برای انتقال به نسل‌های آینده برعهده دارد.
با توجه به اهمیت وجود چنین مکان‌هایی در سال ۱۹۷۷شورای بین المللی موزه «ایکوم» که تحت نظارت یونسکو فعالیت می‌کند، در دوازدهمین مجمع عمومی کمیته بین‌المللی موزه‌ها تاریخ ۱۸ ماه مِی میلادی را روز جهانی موزه نامگذاری کرد.
از آن تاریخ تا کنون هرسال در چنین روزی مهم‌ترین موضوعات موزه‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته و متخصصان و دست‌اندرکاران مربوطه در مورد چالش‌های این حوزه به بحث و تبادل نظر می‌پردازند.
هدف از نامگذاری چنین روزی، گسترش همکاری و همگرایی میان موزه های سراسر جهان در زمینه‌های علمی ، فرهنگی، صنعتی و هماهنگ‌سازی اقدامات بین المللی است.
نخستین موزه‌ها در کجا پدید آمدند؟
نخستین موزه شناخته‌شده در جهان معبد خدایان شعر و موسیقی است که بر تپه‌ای در آتن قرار داشته است. موزه اشمولین در شهر آکسفورد نیز به‌عنوان قدیمی‌ترین موزه دانشگاهی جهان شناخته شده و آثار مشرق‌زمین را در خود جای داده‌است.
در ایران نیز در زمان حکومت محمد‌علی شاه قاجار برای نخستین بار بخشی از کاخ گلستان به موزه تبدیل و اشیاء قیمتی و تاریخی در آن به نمایش گذاشته شد. امروزه تبدیل شدن کاخ‌ها به موزه در کشورمان مرسوم شده‌است.
کاخ موزه گلستان
موزه‌ها از کارکرد اجتماعی خود دور افتاده‌اند
رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی با اشاره به کارکرد این اماکن گفت: موزه‌ها هم مانند هر مقوله دیگری در این دنیا بر اساس کارکردی پدید آمده‌اند، اما آنچه امروزه در جامعه ایران شاهد آن هستیم این است که متاسفانه این اماکن از وظیفه و کارکرد اصلی خود دور افتاده‌اند.
سیداحمد محیط طباطبایی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین کارکردهایی که برای موزه‌ها در نظر گرفته شده است، کارکرد اجتماعی است که در برای هر جامعه‌ای واجب است که از این کارکرد موزه‌ها استفاده کند، اما امروزه کارکرد این اماکن صرفا به نمایش آثار محدود شده است.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه، این درحالیست که ما به نگاه توسعه‌ای و ترویج آن از طریق موزه‌های کشور به شدت نیاز داریم، اظهار کرد: چراکه، با ترویج نگاه توسعه‌ای می‌توان بسیاری از معضلات امروزی که جامعه با آن دست به گریبان است را رفع کرد. ازاین‌رو، نهادهای علمی و پژوهشی باید از موزه‌ها حمایت کرده و این دیدگاه و کارکرد را به آحاد جامعه انتقال دهند.
رئیس ایکوم در ادامه صحبت‌هایش با بیان اینکه باید کارکرد فرهنگی نیز در کنار کارکرد اجتماعی موزه‌ها در نظر گرفته شود، گفت: در چنین کارکردی موزه به عنوان نهادی تاثیرگذار تلقی می‌شود که می‌تواند خواسته‌های جوامع محلی را برآورده کند.
محیط طباطبایی با بیان اینکه در حال حاضر موزه‌ها در کشور به یک ویترین تبدیل شده و تنها جنبه دکوراتیو دارند، مطرح کرد: بنابراین، اکنون زمانی است که نیازمند بازنگری این مقوله هستیم.
وی خاطرنشان کرد: تاریخ ایران زمین چیزی نیست که بشود به سادگی از آن گذشت؛ این تاریخ ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که در این برهه زمانی آگاهی از آن بر جوانان و نوجوانان ایرانی واجب است که موزه‌ها می‌توانند روایتگر این تاریخ باشند. تنها کافی است کارکرد اصلی خود را در جامعه پیدا کنند.
محیط طباطبایی تاکید کرد: امروز زمانی است که میراث فرهنگی دروازه توسعه تلقی می‌شود و بر ما لازم است که از داشته‌هایمان نهایت استفاده را در این زمینه ببریم.
وی در بخشی دیگر از سخنان خود به اهمیت پژوهش در این حوزه اشاره کرده و گفت: در این راستا پژوهش، حفاظت و مرمت آثار تاریخی اجزای جدانشدنی از یکدیگرند. چراکه، بدون پژوهش نمی‌توان یک بنا را حفظ یا مرمت کرد.
محیط طباطبایی در ادامه مصادف شدن این روز با شیوع اپیدمی کرونا در سراسر جهان را مورد توجه قرار داده و گفت: امسال در حالی بزرگداشت موزه‌ها برگزار می‌شود که به‌دلیل شیوع اپیدمی کرونا، موزه‌های سراسر جهان با تعطیلی روبه‌رو شده‌اند.
وی عنوان کرد: به‌گونه‌ای که امکان بازدید به صورت فیزیکی از موزه‌ها میسر نیست. از این‌رو، همزمان با بزرگداشت این روز، بر جامعه جهانی لازم است که حداقل برای سال پیش‌رو، تمهیدات و راهکارهای حمایتی از شاغلان و فعالان این حوزه بیندیشند.
شعار امسال روز جهانی موزه
براساس این گزارش، شورای بین‌المللی موزه (ایکوم) هر ساله شعار روز جهانی موزه را انتخاب و اعلام می‌کند. امسال هم شعار «موزه ها برای برابری: تنوع و فراگیری» را به عنوان شعار سال ۲۰۲۰ انتخاب کرده‌است.
هدف از برگزیدن این شعار برای سال ۲۰۲۰ تقویت افزایش تنوع در موسسات فرهنگی و کارکنان موزه‌ها و حمایت از ابزارهایی برای تشخیص و غلبه بر تعصبات در آنچه موزه ها به نمایش می‌گذارند و یا داستان‌هایی که روایت می‌کنند، اعلام شده است.
