شهر باستانی بیشاپور فارس؛ شاهکار معماری ایران باستان

شهر باستانی بیشاپور یکی از شگفتی‌های معماری تاریخ ایران است که با شهرسازی منحصر به‌ فردی که دارد، این عقیده را به بهترین نحو نمایش می‌دهد. شهر بیشاپور کازرون شهری باستانی است که در حال حاضر ویرانه‌های آن در جنوب غربی استان فارس واقع شده است.

شهر باستانی بیشاپور را اولین بار شاپور اول، پادشاه ساسانی در قرن سوم میلادی تاسیس کرد. شهر باستانی بیشاپور که از جاهای دیدنی کازرون است، از نظر استراتژیک در نزدیکی مسیر تجاری بین ایران و بین‌النهرین قرار داشت و در دوران امپراتوری ساسانی به‌عنوان مرکزی تجاری و سیاسی تقش مهمی ایفا می‌کرد؛ اما چیزی که شهر بیشاپور را مشهور کرد، شهرسازی و معماری منحصر به فردش است.

در ادامه این مقاله مجله گردشگری علی‌بابا از جادوی شهر باستانی بیشاپور که از جذاب‌ترین جاهای دیدنی فارس است و داستان‌هایی که در این شهر رقم خورد بیشتر می‌گوییم.

آشنایی بیشتر با شهر باستانی بیشاپور

اسم دیگر شهر باستانی بیشاپور «شهر شاپور» است که به نام بنیان‌گذار آن، شاپور اول، نام‌گذاری شده است. شهر بیشاپور از همان اول به‌خاطر بناهای چشمگیری که داشت شهرت پیدا کرد. نقش برجسته‌هایی که روی دیوار کاخ‌های این شهر کشیده شده‌ است، اولین چیزی است که نظر شما را از بدو ورود به بیشاپور جلب می‌کند.

عکس از: سایت Google Maps

شهر باستانی بیشاپور برای چند قرن شکوفایی خودش را حفظ کرد؛ اما در نهایت در قرن هفتم به‌دلیل تسلط اعراب بر ایران، این گوهر مستطیل شکل هم رو به زوال رفت. درست است که شهر باستانی بیشاپور به متروکه تبدیل شد؛ اما بقایای آن هنوز هم شکوه قبل را حفظ کردند و با دیدن کنده‌کاری‌ها و نقش برجسته‌هایی که روی دیوارها مانده، می‌توانید به جادوی این شهر باستانی پی ببرید.

پیشنهاد خواندنی: پاسارگاد شیراز و سفر به باقی‌مانده‌های آرامگاه کوروش کبیر

شهر باستانی بیشاپور کجاست؟

برای سفر به شهر بیشاپور به استان زیبای فارس می‌روید و وارد شهرستان کازرون می‌شوید. به‌سمت جاده کازرون-برازجان که رفتید، جاده کازرون-قائمیه را هم رد کنید و با دیدن تابلوی بیشاپور وارد این شهر جادویی بشوید.

لوکیشن شهر بیشاپور روی گوگل مپ

عکس از: سایت Google Maps

تاریخچه شهر باستانی بیشاپور

همان‌ طور که گفتیم، شهر باستانی بیشاپور را شاپور اول، پادشاه ساسانی در قرن سوم میلادی تاسیس کرد. شاپور اول یکی از برجسته‌ترین فرمانروایان امپراتوری ساسانی بود؛ امپراتوری ساسانی درواقع آخرین سلسله بومی ایران قبل از ظهور اسلام بود. شاپور اول شهر باستانی بیشاپور را در حدود سال ۲۶۶ میلادی ساخت و هدف او از تاسیس این شهر، ایجاد اقامتگاه سلطنتی و نمایش قدرت و عظمت خود بود.

عکس از: سایت Google Maps

شهر باستانی بیشاپور درواقع مرکز مدیریت، تجارت و فرهنگ امپراتوری ساسانی بود. یکی از مهم‌ترین مراکز مدیریتی این شهر هم کاخ پیروزی است. مجموعه کاخ‌های بزرگی که با کنده‌کاری‌های پیچیده و نقش برجسته‌هایی بی‌نظیر تزیین شده‌ است.

عکس از: سایت Google Maps

این کنده‌کاری‌ها صحنه‌هایی از پیروزی‌ها و شکارهای پادشاه را به تصویر می‌کشد که نشان‌دهنده مهارت نظامی و فعالیت‌های تفریحی پادشاهان ساسانی است. شهر باستانی بیشاپور بناهای مذهبی زیادی هم دارد که یکی از معروف‌ترین آن‌ها معبد آناهیتا است.

عکس از: سایت Google Maps

شهر باستانی بیشاپور با تمام شکوه و جلالی که داشت، در نهایت متروک شد و با گذشت زمان به فراموشی سپرده شد؛ تا اینکه در قرن بیستم باستان شناسان دوباره آن را کشف کردند و حالا به‌عنوان یک شهر باستانی مهم در ایران شناخته می‌شود. تحقیقاتی که درباره شهر بیشاپور شده، بینش‌های ارزشمندی درباره شهرسازی، معماری و تاریخ امپراتوری ساسانی ارائه می‌کند.

پیشنهاد خواندنی: غار شاپور کازرون؛ نماد صلابت و قدرتمندی پادشاهی ساسانیان

وجه تسمیه شهر باستانی بیشاپور

شهر باستانی بیشاپور نام خود را از بنیان‌گذار آن یعنی شاپور اول، پادشاه ساسانی گرفته است. این شهر در ابتدا به نام او «شهر شاپور» نامیده می‌شد. بعد از آن و با گذشت زمان، نام آن به‌دلیل تغییرات زبانی و منطقه‌ای به بیشاپور تبدیل شد.

عکس از: سایت Google Maps

احتمالا اسم شهر باستانی بیشاپور از زبان پارسی میانه که زبان رسمی امپراتوری ساسانی بود گرفته شده است. اصطلاح بیشاپور از دو بخش «بیش» به معنی بهترین و «آپور» پسوندی به معنی آبادی تشکیل شده است؛ براین اساس اسم بیشاپور به‌نوعی معنی بهترین شهر را هم تلقی می‌کند؛ این موضوع نشان دهنده عظمت و اهمیتی است که در زمان ساسانیان به این شهر نسبت داده می‌شد.

پیشنهاد خواندنی: بهترین رستوران های شیراز برای شکم‌گردهای حرفه‌ای

معماری شهر باستانی بیشاپور

شهرت اصلی شهر باستانی بیشاپور به‌دلیل معماری چشمگیر، شکل مستطیلی منحصربه‌فرد و عظمت سازه‌های آن است. شهر باستانی بیشاپور مساحت قابل توجهی به خود اختصاص داده که تقریبا ۳۰۰ هزار هکتار وسعت دارد. چندین بنای تاریخی در بیشاپور وجود دارد که کاخ پیروزی از برجسته‌ترین آن‌ها است.

عکس از: سایت Google Maps

بناهای مذهبی زیادی هم در شهر باستانی بیشاپور وجود دارد که معبد الهه آناهیتا از جمله آن‌ها است. همچنین آتشکده بزرگی به اسم «آتشکده بیشاپور» در شهر بیشاپور وجود دارد که آتش مقدس در آن نگهداری می‌شد. ذکر این نکته هم خالی از لطف نیست که معماری و سازه‌های بیشاپور در طول زمان با درجات مختلفی از حفظ و مرمت مواجه شده است.

پیشنهاد خواندنی: قلعه دختر فیروزآباد؛ قلعه‌ای که تاریخ را زنده نگاه داشته

بخش‌های مختلف شهر باستانی بیشاپور

اگر بخواهیم یک جمله درباره شهر باستانی بیشاپور بگوییم، بهترین توصیف این است که بیشاپور جایی است که تاریخ زنده می‌شود. اجازه دهید برای چند دقیقه شما را به بخش‌های مختلف این شهر شگفت‌انگیز ببریم؛ شهری که هر بخش آن جذابیت‌های خاص خود را دارد و پر از شگفتی است.

عکس از: سایت Google Maps

با قدم گذاشتن در شهر باستانی بیشاپور سمفونی جنگ و سرودهای ملی در گوشتان می‌پیچد. تک تک دیوارهای این شهر خود روایتی است از افسانه‌های باستانی که شما را به کاوش بیشتر در اعماق این قصه فریبنده دعوت می‌کند. هوای شهر باستانی بیشاپور پر از عطر تاریخ است و زمانی که تابش خورشید روی ویرانه‌های این شهر می‌افتد، شما را به کاخ عظیم ساسانی آن زمان می‌برد.

پیشنهاد خواندنی: باغ هفت تنان شیراز؛ یادگاری چندین‌ و چند ساله از کریم‌خان زند

– کاخ پیروزی

ماجراجویی ما از بخش مرکزی شهر باستانی بیشاپور یعنی جایی که کاخ پیروزی با افتخار سربلند کرده، شروع می‌شود. دیوارهای سربه‌فلک کشیده آن شاهد پیروزی‌ها و جشن‌های بعد از پیروزی شاهان مقتدر ساسانی است.

عکس از: سایت Google Maps

همان‌ طور که در راهروهای آن قدم برمی‌دارید، از کنده‌کاری‌ها و نقش برجسته‌هایی که آن پیروزی‌ها را به تصویر کشیده‌ است، شگفت‌زده می‌شوید؛ اینجاست که وزن تاریخ را با ایستادن در چنین شگفتی‌های معماری احساس می‌کنید.

– مناطق مسکونی

با راه رفتن در محله‌های مسکونی پرپیج و خم شهر باستانی بیشاپور می‌توانید زندگی‌هایی را تصور کنید که زمانی در بین این دیوارها در جریان بود. هر سنگ و مرمر این دیوارها زمزمه‌ای است از داستان خانواده‌ها، دوستی‌ها و قرارها عاشقانه کسانی که زمانی آن‌جا را خانه خود می‌دانستند.

عکس از: سایت Google Maps

– معبد آناهیتا

با ورود به منطقه مرکزی و دروازه شهر باستانی بیشاپور معبد الهه آناهیتا اولین چیزی است که به چشمتان می‌خورد. جایی که زمانی افراد برای کسب آرامش و راهنمایی‌های معنوی و پرستش ایزد به آن‌جا می‌رفتند.

عکس از: سایت Wikimedia

– ایوان موزاییک

ایوان موزاییک با ۲۵/۱۱ متر طول و ۶/۱۰ متر عرض، با موزاییک‌های رنگارنگ و زیبایی که دارد، نفیس‌ترین آثار به‌جا مانده از دوران ساسانی را به شما معرفی می‌کند. ارزش تاریخی این موزاییک‌ها به‌قدری زیاد است که تعدادی از آن‌ها در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود.

عکس از: سایت Google Maps

– جایگاه نذورات

در بسیاری از شهرهای باستانی و مکان‌های مذهبی، هدایایی که برای پادشاهان آورده می‌شد، در مکان‌های خاصی نگهداری می‌شدند. این هدایا معمولا در معابد، محراب‌ها یا زیارتگاه‌ها قرار می‌گرفتند.

عکس از: سایت Google Maps

در شهر باستانی بیشاپور معبد آناهیتا و آتشکده بیشاپور جایگاه نذورات شناخته می‌شدند و بیشتر هدایایی که به پادشاه تقدیم می‌شد، در این مکان‌ها نگهداری می‌شدند. پدر سنت زرتشتی، آتش به‌عنوان نمادی مقدس، نقش مرکزی در مراسم‌های قربانی حضور داشت. آتشکده‌ها همچنین برای مراسم ارائه هدایای الهی استفاده می‌شدند.

– کاخ والرین

یکی دیگر از شگفتی‌های شهر باستانی بیشاپور کاخ والرین است که در نزدیکی آتشکده بزرگ بیشاپور قرار گرفته است. ستون‌های و دیوارهای این کاخ پر است از سنگ‌های برجسته و تراش خورده که هر کدام داستان دلاوری‌ها و شجاعت‌های پادشاهان ساسانی را روایت می‌کنند.

عکس از: سایت Wikimedia

– ستون‌های سنگ یادبود

ستون‌های سنگی یادبود یا ستون‌های نذورات شهر باستانی بیشاپور نقش مهمی در یادآوری افراد و اتفاقات مهم دوران ساسانی دارد. این ستون‌ها که حاوی کتیبه‌هایی از آن زمان است، به‌عنوان بناهایی برای حفظ اطلاعات تاریخی امپراتوری ساسانی شناخته می‌شود. کتیبه‌ها و کنده‌کاری‌هایی که در این ستون‌ها قرار دارد، پیام‌های خاصی را منتقل کرده یا وقایع مهمی را مستند کرده‌ است.

عکس از: سایت Google Maps

این کتیبه‌ها اغلب به زبان فارسی میانه که زبان رسمی امپراتوری ساسانی بود و با خط پهلوی نوشته شده‌ است. محتوای کتیبه‌ها شامل جزئیاتی درباره دستاوردهای فرمانروایان ساسانی، مثل پیروزی در جنگ و کمک‌های فرهنگی می‌شود. همچنین کتیبه‌ها گاهی حاوی ارجاعاتی به باورهای مذهبی و ستایش خدایان است.

عکس از: سایت Iribnews

ستون‌های سنگ یادبود بیشتر با هدف ترویج اقتدار و مشروعیت حاکمان ساسانی و تقویت قدرت امپراتوری ساخته شده‌ است. آن‌ها همچنین برای نمایش عمومی ثروت و اعتبار و مهارت معماری و هنر تمدن ساسانی ساخته شده‌ است. این ستون‌ها همراه سایر کتیبه‌ها و نقش برجسته‌های یافت شده در بیشاپور، اطلاعات ارزشمندی از تاریخ، فرهنگ و دستاوردهای امپراتوری ساسانی ارائه می‌کنند.

عکس از: سایت Google Maps

– تالار تشریفات

از دیگر معماری‌های بی‌نظیر شهر باستانی بیشاپور تالار تشریفات در مجموعه کاخ پیروزی است. این تالار که به «تالار تماشاگران» یا «آپادانا» هم معروف است، زمان پادشاهان ساسانی محلی برای برگزاری گردهمایی‌ها، پذیرایی‌ها و مراسم‌های رسمی بود.

معماری تالار تشریفات به شکلی است که عظمت و قدرت امپراتوری ساسانی را به نمایش می‌گذارد. تالار تشریفات متشکل از یک سالن مرکزی با سقف بلند و فضایی بزرگ است که با ستون‌های عظیمی محافظت می‌شود.

عکس از: سایت Salfbase

هدف اصلی از ساخت تالار تشریفات در شهر باستانی بیشاپور ایجاد فضایی باشکوه برای برگزاری رویدادها و تعاملات مهم بین فرمانروایان ساسانی و رعایا بود. در این تالار پادشاهان، مهمانان خارجی را ملاقات می‌کردند، با مشاوران خود مشورت می‌کردند و وظایف رسمی دیگر خود را انجام می‌دادند.

پیشنهاد خواندنی: بهترین هتل های شیراز و اقامت در شهر بهارنارنج‌ها

مسیر دسترسی به شهر باستانی بیشاپور

اگر بخواهید از تهران به شهر بیشاپور سفر کنید، باید با استفاده از ماشین شخصی یا اتوبوس به کازرون بروید. فاصله تهران تا کازرون ۱۰۶۰ کیلومتر است. بعد از رسیدن به کازرون به‌سمت شمال غربی آن بروید و وارد جاده کازرون به برازجان شوید. بعد از مدتی به یک دوراهی می‌سید که با انتخاب راه سمت راست، بعد از گذشتن از یک جاده، وارد شهر باستانی بیشاپور می‌شوید.

عکس از: سایت Google Maps

بهترین زمان بازدید از شهر باستانی بیشاپور

استان فارس از نظر آب‌وهوا شهری است که در هر فصل می‌توان به آن سفر کرد. اما همان‌ طور که خودتان هم می‌دانید دیدن شهرهایی مثل شیراز در اردیبهشت حال‌وهوای دیگری دارد. پس برای سفر به شهر باستانی بیشاپور می‌توانید از اوایل پاییز (زمانی که هوا به‌اندازه کافی خنک باشد) تا پایان بهار برنامه‌ریزی کنید.

عکس از: سایت Google Maps

اگر دوست دارید زمانی از شهر بیشاپور دیدن کنید که شلوغی کمتر باشد، بهتر است زمانی بروید که تعطیلات نباشد. در این زمان‌ها حتی هزینه بلیط و اقامت شما هم تا حد زیادی کمتر می‌شود.

امکانات رفاهی شهر باستانی بیشاپور

شهر باستانی بیشاپور امکانات رفاهی چندانی ندارد و بیشتر برای کسانی مناسب است که شیفته آثار باستانی و بناهای تاریخی هستند و فقط به‌قصد تفریح به این شهر سفر نکرده‌‌اند. در منظقه بیشاپور آنتن‌دهی موبایل مشکلی ندارد، اما گاهی پیش می‌آید که آنتن تلفن همراه به مشکل بخورد.

برای خودرو هم پارکینگی نزدیکی مجموعه در نظر گرفته شده است که البته به نظر کمی دور می‌آید و بعد از پارک خودرو باید پیاده‌روی داشته باشید.

عکس از: سایت Google Maps

نزدیکی شهر باستانی بیشاپور رستوران و کافه‌هایی وجود دارد که شما قبل یا بعد از بازدید از شهر می‌توانید به آنجا رفته و غذاخای محلی استان فارس را میل کنید. به‌دلیل اینکه شهر باستانی بیشاپور اهمیت مذهبی زیادی دارد، شما می‌توانید نمازخانه‌های کوچکی هم در آن‌جا پیدا کنید.

پیشنهاد خواندنی: آبشار مارگون شیراز؛ بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای جهان

جاهای دیدنی نزدیک به شهر باستانی بیشاپور

دیدن شهر باستانی بیشاپور شاید یک روز از وقت شما را بگیرد؛ اگر دوست دارید وقت بیشتری را در این مناطق صرف کنید، ما جاهای دیدنی جذابی را به شما معرفی می‌کنیم که بعد از بیشاپور می‌تونید سری هم به آن‌ها بزنید.

عکس از: سایت Google Maps

– غار شاپور

غار شاپور در ۳۰ کیلومتری شمال کازرون، چهار کیلومتری تنگه چوگان قرار دارد. این غار تقریبا در ۶ کیلومتری شمال‌شرقی شهر باستانی بیشاپور است. غار شاپور از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت خیلی زیادی دارد؛ چون بسیاری عقیده دارند شاپور اول آن را تاسیس کرد و از آن به‌عنوان شکارگاه استفاده می‌کرد.

البته درباره این نظریه شک و شبهه‌هایی هم وجود دارد و نمی‌توان خیلی دقیق درباره آن نظر داد.

عکس از: سایت Google Maps

این غار هم کتیبه‌هایی دارد که در صخره‌های آن حکاکی شده‌اند؛ کنده‌کاری‌های دیوار غار صحنه‌هایی از پیروزی‌های نظامی پادشاه و دیگر شخصیت‌های سلطتنی را به تصویر می‌کشند.

پیشنهاد خواندنی: ارگ کریم خانی شیراز؛ گنجینه ملی

– دریاچه پریشان

دریاچه پریشان یکی از زیباترین و برجسته‌ترین تالاب‌های استان فارس نزدیک شهر باستانی بیشاپور است که به کازرون نزدیک است. این دریاچه را به اسم «فامور» هم می‌شناسند. در سال‌های قبل این تالاب از مناطق تفریحی و دیدنی کازرون به شمار می‌رفت.

عکس از: سایت Google Maps

حالا چند سالی است که آب آن تقریبا خشک شده و در خطر از بین رفتن است. برای رفتن به این دریاچه باید وارد جاده شیراز-کازرون شوید و از سمت راست جاده مسیر دریاچه را دنبال کنید.

– تنگ چوگان

تنگ جوگان به شهر باستانی بیشاپور نزدیک است. می‌توان گفت دقیقا روبه‌روی بیشاپور تنگ چوگان دیده می‌شود. تنگ چوگان هم مثل بیشاپور اهمیت تاریخی زیادی دارد و سنگ نوشته‌های آن بخش مهمی از تاریخ ساسانی را روایت می‌کند.

عکس از: سایت Google Maps

یکی از زیبایی‌های تنگ چوگان عبور رودخانه شاپور از میان آن است که تماشای آن و شنیدن صدای رودخانه شما را برای دقایقی از شلوغی شهر و دغدغه‌های زندگی شهری دور می‌کند.

توصیه‌هایی برای بازدید از شهر باستانی بیشاپور

در زمان بازدید از شهر باستانی بیشاپور بهتر است لباس و کفش راحت و مناسب آب و هوا بپوشید و کوله پشتی سبکی همراه خود ببرید. چون در زمان بازدید از این شهر نیاز به مقدار زیادی پیاده‌روی است و کفش راحت برای راه رفتن از جاهای ناهموار کمک زیادی می‌کند.

عکس از: سایت Google Maps

استفاده از کرم ضد آفتاب را هم فراموش نکنید. به‌خصوص اگر در فصل تابستان و بهار به این شهر سفر می‌کنید، بهتر است کلاه آفتابی و عینک آفتاب هم همراه خود ببرید.

نکته مهم دیگر بردن آب و تنقلات به مقدار کافی است. خیلی بهتر است که در طول بازدید از شهر بیشاپور بدن خود را هیدراته نگهدارید تا دچار گرمازدگی نشوید. اگر دوست دارید یادگاری‌هایی هم از شهر زیبای بیشاپور داشته باشید، گوشی هوشمند یا دوربین عکاسی را هم فراموش نکنید. نکته دیگر اینکه ممکن است مغازه‌های محلی آنجا دستگاه کارتخوان نداشته باشند؛ به همین دلیل مقداری پول نقد همراه خود ببرید.

پیشنهاد خواندنی: بناهای تاریخی شیراز؛ ساختمان‌هایی فراتر از یک سکونتگاه

شهر باستانی بیشاپور؛ افشاگر اسرار امپراتوری ساسانی

قدم زدن در دنیای مسحورکننده شهر باستانی بیشاپور می‌تواند ما را به سال‌ها قبل ببرد؛ یعنی سال‌هایی که امپراتوری بزرگ ساسانی در ایران حکم‌فرمایی می‌کرد و شرح رشادت‌های پادشاه بزرگ روی دیوارها و ستون‌ها ثبت می‌شد.

ما در این مطلب شما را به کشف اسرار و شگفتی‌های تمدن ساسانی دعوت کردیم. با سفر به شهر باستانی بیشاپور را به داستان‌های نبرد و پیروزی دعوت کنید؛ جایی که سازه‌های تاریخی و خرابه‌های باشکوه آن شما را به گذشته‌های دور می‌برد.