کاخ اردشیر بابکان یا آتشکده فیروزآباد، تجلی معماری دوره ساسانی
معرفی کاخ اردشیر و جاذبه‌های دیدنی آن
سفر به اماکن تاریخی کمتر شناخته شده، لطف و صفای بیشتری دارد چون به دلیل عدم هجوم گردشگران از جای جای کشور، می‌توانید در آرامش کامل از بنا و آثار به جای مانده از ایران قدیم بازدید کنید. البته یک موضوع برای من که علاقه خاصی به آثار تاریخی دارم، اهمیت بیشتری دارد و آن هم عدم نشانه‌های حضور انسان‌های عصر حاضر در این اماکن خاص است. منظورم از نشانه‌ها، خلاقیت‌های بی‌بدیل برخی افراد برای درج نام خود روی دیوارهای بنا است، چیزی که در بسیاری از اماکن تاریخی ایران می‌بینیم. اگر یک سفر به شیراز دارید، پیشنهاد می‌کنم سری به کاخ اردشیر بابکان بزنید.
بنایی با معماری فوق‌العاده زیبا از زمان‌های دور که می‌توانید هنوز هم آثاری از هنرمندی‌های ظریف معماران ساسانی را در آن ببینید. در این مقاله از مجله گردشگری علی‌بابا اطلاعات کاملی از تاریخچه، معماری بنا و بهترین زمان بازدید در اختیارتان قرار خواهد گرفت.
کاخ اردشیر بابکان در شهرستان فیروزآباد از توابع استان فارس واقع شده است.
برای دسترسی به کاخ اردشیر ساسانی باید از جاده شیراز-جهرم استفاده کنید. مسیر جاده را به سمت جنوب شرقی ادامه دهید تا پارک جنگلی فیروزآباد را ببینید. پس از پارک جنگلی تابلوی آتشکده فیروزآباد را خواهید دید.
بهترین زمان بازدید از کاخ اردشیر ساسانی در فصل بهار تا اواسط اردیبهشت و فصل پاییز است.
تاریخچه کاخ اردشیر بابکان
شهرستان فیروزآباد که در گذشته‌های دور به آن شهر “گور” می‌گفتند، با حصارهایی عظیم در گودی قرار گرفته بود. بنابراین زمانی که اسکندر مقدونی به این شهر حمله کرد، به‌دلیل عدم امکان رخنه به حصار عظیم شهر، مسیر رودخانه‌ای که در نزدیکی شهر بود را تغییر داد و چون شهر در گودی قرار داشت به یک دریاچه تبدیل شد.
این دریاچه تا قرن‌ها به همین شکل باقی ماند تا زمانی که اردشیر ساسانی برای تخلیه آن اقدام کرد و پس از آن شهر گور را با نام شهر “اردشیر خوره” می‌شناختند. متأسفانه در اثر حمله اعراب، این شهر نیز ویران شد اما حاکم شهر بر اعراب مسلط شد و اقدام به آبادانی شهر کرد. از آن پس نام شهر به فیروزآباد تغییر کرد.
کاخ اردشیر بابکان در سده سوم میلادی (در سال 224 میلادی) و به دست اردشیر بابکان یکی از بنیانگذاران سلسله ساسانی ساخته شده است. کاخ اردشیر ساسانی در شهرستان فیروزآباد در استان فارس واقع شده و قدمت آن به بیش از 1800 سال پیش باز می‌گردد.
برخی از کارشناسان معتقدند که کاخ اردشیر بابکان در گذشته‌های دور کاربردی به‌عنوان کاخ نداشته و در اصل آتشکده بوده است. دلیل این اعتقاد، قرارگیری بنای کاخ در کنار آب است. گذشتگان ما معتقد بودند هر بنایی که در کنار آب ساخته می‌شود، در اصل محلی برای پرستش آناهیتا، الهه آب، خواهد بود. به همین دلیل نیز یکی از اصلی‌ترین دلایل نامگذاری این کاخ به آتشکده فیروزآباد، قرار گرفتن آن در کنار چشمه “قمپ آتشکده” است.
یکی از مشهورترین باستان‌شناسان ایران، مرحوم استاد پیرنیا، معتقد بود که معرفی این بنای تاریخی به‌عنوان کاخ اشتباه بوده چرا که این بنا ویژگی‌ها و مشخصه‌های یک کاخ را ندارد. به‌همین دلیل نیز استاد پیرنیا کاخ اردشیر بابکان را به‌عنوان بزرگترین آتشکده استان فارس معرفی کرد. اما برخی باستان‌شناسان دیگر معتقدند که اردشیر بابکان در این کاخ بر تخت نشسته و اقامت رسمی داشته است.
معماری کاخ اردشیر
کاخ اردشیر بابکان از سه قسمت اصلی تشکیل شده که شامل یک حیاط، دو ایوان و سه تالار کناری آن است. این کاخ زیربنایی با ابعاد 104 متر در 55 متر داشته و برای ساخت آن از مهم‌ترین مصالح دوران ساسانی یعنی کاشی، گچ و سنگ‌های نیم تراش خورده استفاده شده است. استفاده از این مصالح باعث شده تا معماری داخل کاخ چشم‌نواز و زیبا باشد.
وجود ایوان و گنبد، کاخ اردشیر ساسانی را به اولین بنای دارای این امکانات در تاریخ 1800 سال پیش تبدیل کرده است. شیوه ساخت و استحکام بنا به گونه‌ای است که ساختمان آن پس از 1800 سال هنوز پابرجاست و با وجود آسیب‌های وارده در طول دوران، هنوز گنبد بلند و زیبا و ایوان‌های خود را دارد.
در بخش شرقی کاخ می‌توانید چهار ساختمان گنبدی شکل را ببینید که به‌وسیله فیل‌پوش ساخته شده و سقف آن‌ها به شکل دایره بوده و به قطر یک متر در میانه گنبد باز است. فیل‌پوش، گوشواره یا سه‌کنج یکی از عمده‌ترین روش‌های گوشه‌سازی در ساختمان‌های بزرگ قدیمی است. فیل‌گوش در اصل روشی برای ساخت گنبد یا طاق روی دیوارهای اصلی بناهای مرتفع است که در آن مقطع چهارگوش دیوارها به مقطع گرد تغییر شکل پیدا می‌کند.
از کنار دیوار شرقی کاخ اردشیر بابکان، رودی عبور می‌کند که عامل اصلی آبادانی در این منطقه بوده و وجود عنصر آب در کنار چهار عنصر طبیعی اصلی دیگر، باعث ایجاد منطقه‌ای استراتژیک و مهم شده است. در بخش شمالی محوطه کاخ اردشیر ساسانی می‌توانید چشمه‌ای زیبا را ببینید که دور تا دور آن طبیعتی سبز شکل گرفته است.
متأسفانه در آذر ماه سال 1399 به دلیل جاری شدن سیل در این منطقه، کاخ در معرض آب‌گرفتگی قرار گرفت و بخشی از حصارهای اصلی در اثر بروز سیل تخریب شدند.
تالارها
تالارهای کاخ اردشیر بابکان ساختاری تو در تو دارند و به این ترتیب چندین تالار در دل یکدیگر شکل گرفته‌اند. تمامی تالارهای کاخ اردشیر ساسانی به یکدیگر راه داشته و این شیوه معماری بنای داخلی در اصل عمده‌ترین تفاوت بنای کاخ اردشیر بابکان با دیگر بناهای متعلق به دوره ساسانی است.
یکی از دلایلی که باعث استحکام و تداوم ماندگاری این بنا طی بیش از 1800 سال شده، استفاده از سنگ‌های میخکی برای ساخت تالارها، پایه بنا، راهروها و ایوان‌ها است. داخل تالارها نیز از تزئینات هنری خاص و ظریفی استفاده شده که به نوعی گچ‌بری مختص دوره ساسانی است. روی دیوار بیرونی کاخ می‌توانید سنگ‌نگاره‌ای از مراسم تاجگذاری اردشیر ساسانی را ببینید.
حیاط کاخ
کاخ اردشیر بابکان دارای حیاطی بزرگ است که در بخش میانی بنا قرار گرفته و دو ایوان نسبتاً بزرگ دارد. این شیوه ساخت حیاط، تالارها و ایوان‌های اطراف آن نیز نشانی از سبک و سیاق ساخت بناهای بزرگ در دوره ساسانی است. با توجه به اینکه در دوره‌های بعدی نمونه‌هایی از ساخت این نوع حیاط‌ها را در بناهای تاریخی می‌بینیم، پس می‌توان نتیجه گرفت که معماران ساسانی به نوعی مبتکر این سبک معماری داخلی بوده‌اند.
![حیاط کاخ]()
ایوان های کاخ اردشیر بابکان
ایوان های کاخ اردشیر بابکانکاخ اردشیر بابکان از اولین نمونه‌های ساخت بناهای تاریخی دوره ساسانی است که در آن ایوان و گنبد وجود دارد. به همین دلیل نیز ایوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های کاخ اردشیر ساسانی محسوب می‌شود. در بنای کاخ می‌توانید یک ایوان مرتفع، دو ایوان بزرگ قوسی شکل و چند ایوان کوچک‌تر را ببینید.
معماران ساسانی برای ساخت قسمت بالای ایوان‌های کوچک‌تر کاخ از روش ساخت گیلوئی استفاده کرده‌اند. گیلو در اصل بخش بین طاق عمارت و دیوار است که روی آن گچ‌بری و نقاشی انجام شده و مانند گلوی سقف و طاق بنا عمل می‌کند. مشابه همین سبک ساخت ایوان را می‌توانید در بنای تخت جمشید ببینید.
ایوان‌های گنبدی شکل به جای مانده از کاخ اردشیر ساسانی نمونه‌ای گویا از هنرمندی و توانمندی معماران دوره ساسانی است. سبک سخت ایوان‌ها چنان قابل توجه بوده که حتی در دوره‌های بعدی نیز از آن برای ساخت بناهای مختلف استفاده شده است.
گنبدهای کاخ
با توجه به اینکه ساخت بناهای دارای گنبد در دوره ساسانی آنچنان رواج نداشته، پس می‌توان کاخ اردشیر بابکان را اولین بنای دوره ساسانی دانست که در معماری آن از گنبد استفاده شده است. کاخ اردشیر ساسانی دارای 4 گنبد است که برای نصب آن‌ها از سبک معماری گوشه‌سازی یا فیل‌پوش استفاده شده که در بخش ابتدایی مقاله به آن پرداختیم.
![گنبدهای کاخ]()
تزیینات و گچ‌بری‌ها
تزیینات و گچبریهاکاخ اردشیر بابکان تالارهایی تو در تو دارد که روی دیوارهای آن می‌توانید آثار به جای مانده از گچ‌بری‌های مختص دوره ساسانی را ببینید. معماران ساسانی برای پوشاندن خشت‌های بکار رفته در ساخت بنای کاخ، تمام بخش درونی تالارها، ایوان‌ها و بخش بیرونی بنا را با گچ‌بری‌های زیبا تزئین کرده‌اند. امروزه تنها در بخش‌های کوچکی از داخل بنا می‌توانید آثار به جای مانده از گچ‌بری استادان ساسانی را ببینید.
![تزیینات و گچ‌بری‌ها]()
ستون‌های چهارگوش
ستون‌های چهارگوشنمونه ستون‌های چهاگوش و ستون‌هایی از سنگ میخکی را در کاخ اردشیر بابکان به وضوح می‌توانید ببینید. این ستون‌ها شباهت بسیاری به ستون‌های بناهای دوره اشکانی دارند با این تفاوت که دور تا دور آن‌ها تزئینات گچی زیبایی کار شده است.
![ستون‌های چهارگوش]()
بهترین زمان بازدید از کاخ اردشیر بابکان
بهترین زمان بازدید از کاخ اردشیر بابکانبه دلیل آب و هوای نسبتاً گرم و خشک استان فارس، بهترین زمان بازدید از کاخ اردشیر بابکان، فصل بهار خواهد بود. کاخ در فضایی آزاد و در دل دشت واقع شده و در نتیجه بازدید از آن در فصل تابستان به دلیل گرمی هوا توصیه نمی‌شود.
در فصل پاییز که هوا معتدل شده و نسیم خنکی می‌وزد نیز می‌توانید برای بازدید از کاخ اردشیر ساسانی و آتشکده فیرورآباد برنامه ریزی کنید. اما به دلیل برودت هوا در فصل زمستان، بازدید از این کاخ برای بسیاری از گردشگران دشوار خواهد بود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که فصل بهار تا اواسط اردیبهشت ماه و فصل پاییز بهترین زمان برای بازدید از کاخ اردشیر بابکان خواهد بود.
![بهترین زمان بازدید از کاخ اردشیر بابکان]()
کاخ اردشیر بابکان کجاست؟
کاخ اردشیر بابکان کجاست؟کاخ اردشیر بابکان در 3 کیلومتری شهرستان فیروزآباد از توابع استان فارس واقع شده و بازدید از آن نیز کاملاً رایگان است. به دلیل عدم وجود روشنایی کافی در این منطقه بهترین ساعت بازدید بین ساعت 8 صبح تا پیش از غروب آفتاب خواهد بود.
برای دسترسی به کاخ می‌توانید از جاده شیراز-جهرم استفاده کنید. مسیر جاده را به سمت جنوب شرقی ادامه دهید تا به پارک جنگلی فیروزآباد برسید. با عبور از پارک جنگلی می‌توانید تابلوی کاخ اردشیر بابکان یا آتشکده فیروزآباد را ببینید.
آدرس کاخ اردشیر بابکان
استان فارس، شهرستان فیروزآباد، 3 کیلومتری شمال شهرستان فیروز آباد، کاخ اردشیر بابکان
کاخ اردشیر بابکان روی گوگل مپ
کاخ اردشیر بابکان، سفر به دوران ساسانی
کاخ اردشیر بابکان یکی از زیباترین نمونه‌های هنر معماری در دوره ساسانیان است. همان‌طور که در این مقاله مطالعه کردید، شیوه ساخت گنبد و ایوان و گچ‌بری دیوارهای داخلی و خارجی بنا نشان از ذوق و هنر معماران دوره ساسانی دارد. به طوری که بسیاری از معماران دوره‌های دیگر از این شیوه معماری برای ساخت بناهای خود استفاده کرده‌اند. این‌بار که به شیراز سفر کردید، یک نیم روز را برای بازدید از این کاخ زیبا اختصاص دهید تا بخش مهمی از تاریخ این کشور روبروی چشمانتان نمایان شود. البته فراموش نکنید که عکس‌های سفرتان را با ما نیز به اشتراک بگذارید.
