اولین باری را که سوار هواپیما شدید به یاد دارید؟ از خودتان نمی‌پرسیدید در کابین خلبان چه می‌گذرد؟ کنجکاو نبودید که بدانید خلبان هواپیما را کنترل می‌کند یا کامپیوترها و سیستم‌های پیچیده کنترل پرواز را در اختیار دارند؟ همیشه دلتان می‌خواسته بدانید آن‌همه دکمه و صفحه‌نمایش و تجهیزات پیچیده که در فیلم‌های سینمایی در کابین خلبان دیده‌اید، چطور کار می‌کنند و درکل فرآیند پرواز از چه قرار است؟ با خواندن آنچه در ادامه میآید، احتمالاً پاسخ برخی از این پرسش‌ها را می‌یابید.
کاکپیت یا اتاقک خلبان
دستگاه‌های پیچیده‌ای که در فیلم‌های سینمایی دیده‌ایم خلبان با آنها کار می‌کند، در کاکپیت یا اتاقک خلبان قرار دارند. در کاکپیت، یک سری دستگاه و ابزار نصب شده‌اند که خلبان با استفاده از آنها هواپیما را کنترل می‌کند و پرواز را به پیش می‌برد. این اتاقک که عموماً در قسمت جلویی هواپیما قرار دارد، با یک در از بخش مسافران جدا می‌شود.
بیشتر بدانید: امن‌ترین شرکت‌های هواپیمایی جهان کدامند؟
مهم‌ترین بخش در این کاکپیت، «سیستم ابزار الکترونیکی پرواز» (یا EFIS) است که اطلاعات شرایط هواپیما در حین پرواز، موقعیت و ادامه‌ی پرواز را به خلبان نشان می‌دهد. در گذشته، این اطلاعات به‌صورت آنالوگ و از طریق یک سری درجه، شماره‌انداز مکانیکی و عقربه به نمایش درمی‌آمد، مهندس پرواز نیز آنها را به خلبان منتقل می‌کرد اما امروزه، این اطلاعات دیجیتالی شده و روی یک سری نمایشگر نشان داده می‌شوند.
در کاکپیت‌های امروزی، کامپیوتر تمام بخش‌ها و سیستم‌های هواپیما را کنترل می‌کند تا از سالم بودن و کارکرد کامل آنها، اطمینان حاصل کند.
اتوپایلوت چیست؟
حتماً زیاد شنیده‌اید که در هواپیما، عاملی به نام خلبان خودکار یا اتوپایلوت نیز وجود دارد. در واقع خلبان خودکار برای کنترل و هدایت پرواز در مسیرهای طولانی به کار گرفته می‌شود. اما این سیستم چطور کار می‌کند؟
ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که اتوپایلت با سرعت بسیار زیادی به کار می‌افتد و دیگر اینکه می‌تواند عملیات پرواز را به طور کامل از زمان تیک‌آف تا فرود، در دست بگیرد.
سیستم اتوپایلت بر یک سری سنسور که در اطراف هواپیما نصب شده، متکی است؛ سنسورهایی که اطلاعاتی نظیر سرعت، ارتفاع و تلاطم‌های هوا را جمع‌آوری می‌کنند. به طور کلی اتوپایلوت تقریباً می‌تواند تمام وظایف خلبان را انجام دهد. اما چرا تقریباً؟
قبل از برخاستن، خلبان اطلاعات مسیر را وارد کامپیوتر می‌کند، راه‌اندازی‌اش می‌کند، موقعیت پایانی و چگونگی رسیدن را نیز شرح می‌دهد. اتوپایلوت هواپیما را در ابتدا یا انتهای پرواز روی زمین فرودگاه و در مرحله‌ی تاکسی (در ادامه آمده است) هدایت نمی‌کند. به طور کلی، خلبان پرواز را از ابتدا تا تیک‌آف برعهده می‌گیرد و پس از آن ادامه‌ی مسیر را تا فرود، به عهده‌ی اتوپایلوت می‌گذارد. در برخی از مدل‌های هواپیماهای جدیدتر، اتوپایلت تمام این مراحل را انجام می‌دهد.
بیشتر بخوانید: عوارض جسمانی پرواز و مقابله با آنها
مراحل پرواز
پرواز، فرآیندی بسیار پیچیده است که در توصیف آن عواملی نظیر خلبان و ترافیک هوایی نیز باید مورد ملاحظه قرار گیرد. به منظور ساده‌تر شدن توصیف، پرواز به چندین مرحله تقسیم می‌شود. مراحل ده‌گانه‌ای که از ابتدا تا انتهای سفر را شامل می‌شود و از این قرارند:
۱- استندینگ
استندینگ یا ایستاده، مرحله‌ای است که هم در ابتدای حرکت هواپیما و هم پس از رسیدن به مقصد، وجود دارد. در زمان استندینگ، هواپیما ثابت است.
۲- پوش‌بک
در مرحله‌ی پوش‌بک، هواپیما را توسط نیروی خارجی به عقب هل می‌دهند تا از گیت فرودگاهی، رمپ یا محدوده‌ی پارکینگ دور شود. بسیاری از هواپیماها می‌توانند به سمت عقب حرکت کنند اما اگر در این زمان، نیروی مورد نظر به کار گرفته شود، خاک و شنی که در سطح فرودگاه وجود دارد وارد موتورهای نزدیک زمین خواهد شد و به آنها آسیب می‌زند. در نتیجه برای این مرحله ماشینی به نام پوش‌بکْ تراکتور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۳- تاکسی
مرحله‌ی تاکسی زمانی است که هواپیما قبل از تیک‌آف یا بعد از فرود، با قدرت خود در سطح فرودگاه حرکت می‌کند. در این زمان، هواپیما به تدریج برای مرحله‌ی تیک‌آف آماده می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۱۰ حقیقت درباره بویینگ شخصی دونالد ترامپ
۴- تیک‌آف
تیک‌آف، مرحله‌ای از حرکت است که در آن هواپیما از حرکت روی زمین (تاکسی) به پرواز در آسمان، تغییر موقعیت می‌دهد. معمولاً در طی تیک‌آف، موتورها با بیشترین قدرت خود کار می‌کنند.
پس از مرحله‌ی تاکسی، هواپیما در خط شروع پرواز متوقف می‌شود. پیش از تیک‌آف، موتورها، به خصوص موتورهای پیستونی، در بالاترین سطح قدرت‌شان به کار می‌افتند، تا مشکلات احتمالی مربوط به آنها مشخص شود. این کار، سروصدای بسیار زیادی تولید می‌کند. زمانی که خلبان ترمزها را رها می‌کند، هواپیما خیلی سریع شروع به شتاب گرفتن می‌کند تا سرعت ضروری برای تیک‌آف فراهم شود. و در نهایت تیک‌آف اتفاق می‌افتد.
در آغاز مرحله‌ی صعود، چرخ‌های هواپیما بسته و در داخل جمع می‌شوند. برخی از مسافران، صدای تولیدشده حین این فرآیند را می‌شنوند. زمان تیک‌آف برای برخی از افراد هیجان‌انگیزترین بخش سفر هوایی است.
۵- اوج‌گیری
پس از تیک‌آف، هواپیما شروع به افزایش ارتفاع می‌کند تا به سطح مشخصی برسد و در آن موقعیت یک مسیر امن و کم‌هزینه را طی کند.
اوج‌گیری با افزایش نیروی لیفت (یا بالابرنده‌ی) بال‌ها صورت می‌گیرد تا نیروهای بالابرنده از وزن هواپیما بیشتر شوند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، هواپیما به ارتفاع بالاتر صعود خواهد کرد تا زمانی که نیروهای بالابرنده و وزن هواپیما با یکدیگر به تعادل برسند.
طبیعی است که در مرحله‌ی اوج گرفتن، سروصدای کمتری شنیده شود زیرا موتورها در سطح قدرتی پایین‌تری نسبت به زمان تیک‌آف قرار دارند.
بیشتر بخوانید: قوانین و مقررات گمرکی بار همراه مسافر
۶- کروز
کروز، مرحله‌ای است که هواپیما بهره‌ورترین و باصرفه‌ترین سطح از مصرف سوخت را دارد. پس از اینکه هواپیما بعد از اوج‌گیری به ارتفاع مناسب رسید، این مرحله آغاز می‌شود. معمولاً عمده‌ی زمان سفر در مرحله‌ی کروز، سپری خواهد شد. در این مرحله از لحاظ فنی، تنها ممکن است جهت پرواز تغییر کند و عوامل مهمی مانند سرعت و ارتفاع ثابت می‌مانند.
در مرحله‌ی کروز است که چراغِ بستنِ کمربند خاموش و سرویس بهداشتی باز می‌شوند. مهمانداران نیز در این مرحله برای سرویس دادن به مسافران، از جای خود بلند می‌شوند.
۷- کاهش ارتفاع
کاهش ارتفاع بخش مهمی از مرحله‌ی اپروچ (یا تقرب) و سپس فرود است. البته ممکن است در برخی از پروازها برای جلوگیری از ترافیک هوایی، شرایط بد پرواز (تغییرات ناگهانی آب و هوا)، وجود ابر و … کاهش ارتفاع صورت بگیرد اما مرحله‌ی شناخته‌شده و واقعی کاهش ارتفاع برای زمان فرود در نظر گرفته می‌شود. خلبان زاویه‌ی کاهش ارتفاع را از طریق تنظیم قدرت موتور کنترل می‌کند تا سرعت سیر هوایی ثابت بماند.
در اوایل زمان کاهش ارتفاع، صداهای کمتری شنیده می‌شود. اما هر چه به انتهای این مرحله می‌رسیم، سروصدا و افزایش شتاب بیشتری محسوس است. این نشانه‌ها خبر از رسیدن به مرحله‌ی «اپروچ نهایی» پیش از فرود را می‌دهند.
۸- اپروچ
پس از مرحله‌ی اپروچ یا تقرب است که فرود شروع می‌شود. خلبان با توجه به اطلاعاتی که از برج مراقبت واقع در فرودگاه مقصد دریافت کرده، سرعت هواپیما و سایر شرایط تنظیمات فرود را انجام می‌دهد. در ادامه، مراحل نشستن، کاهش سرعت و توقف آغاز می‌شود.
۹- فرود
فرود، آخرین مرحله از پرواز یک هواپیماست. هواپیما معمولاً در باندی از آسفالت، بتن، شن یا حتی چمن فرود میآید. در این هنگام سرعت و میزان کاهش ارتفاع، شرایط فرود را مهیا می‌سازند. کاهش سرعت با کاهش محوری و/یا القای کشش بیشتر با استفاده از فلپ‌ها، ارابه‌های فرود و ترمزها صورت می‌گیرد. این روند ادامه می‌یابد تا هواپیما به طور کامل متوقف شود.
۱۰- تاکسی
بار دیگر مرحله‌ی تاکسی که در ابتدای پرواز انجام شده بود، تکرار می‌شود و هواپیما پس به اتمام رساندن مرحله‌ی فرود به سمت محل استفرارش یا موقعیت پیاده شدن مسافرها حرکت می‌کند. در این مرحله، مهمانداران از مسافران می‌خواهند صندلی را تا توقف کامل هواپیما ترک نکنند. زمانی که هواپیما به مکان تعیین شده رسید، می‌ایستد و درهای هواپیما باز می‌شود. اینجا پایان یک سفر هوایی است.
بیشتر بخوانید:
