همه ما انسان‌ها به هنر و انواع آن علاقه‌مندیم؛ گاهی این علاقه تا آنجایی خودنمایی می‌کند که افراد برای بهره بردن و تماشای آن بار سفر می‌بندند. این عشق و علاقه به هنر و تلاش برای بهره بردن از آن از دیرباز در نهاد بشر وجود داشته است. رفته‌رفته با پیدایش و شکل‌گیری صنعت گردشگری هنر به‌عنوان محرکی برای سفر شناخته شده و گردشگری هنری که یکی از زیرشاخه‌های صنعت گردشگری است، مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفت. در این نوع گردشگری، گردشگران برای بازدید از تئاترها، سالن‌های اُپرا، سالن‌های کنسرت و جشنواره‌ها اقدام به سفر می‌کنند.
عده‌ای از متخصصان هم، گردشگری هنری را نوعی از گردشگری فرهنگی می‌دانند که بازدید از نمایشگاه‌ها، موزه‌ها، حضور در کنفرانس‌ها، سمپوزیوم‌ها، کنگره‌ها، جشنواره‌ها و فستیوال‌های هنری که با هدف معرفی پیشینه‌های فرهنگی، هنری و بومی یک منطقه به دیگران انجام می‌شود را در برمی‌گیرد.
البته از زمانی که گردشگری به‌عنوان یک صنعت مطرح شده و با نگاه علمی به آن پرداخته می‌شود، بسیاری از المان‌های دیگر از جمله صنایع دستی، سرگرمی‌های عامه‌پسند جوامع محلی، جشنواره‌های موسیقی معاصر و هنرهای قومی نیز تحت عنوان گردشگری هنری مطرح می‌شوند.
در هرحال، امروزه با شکل‌گیری صنعت گردشگری، گردشگری هنری رونق چشمگیری پیدا کرده و نقش بسزایی در اقتصاد جوامع مختلف ایفا کرده است. درآمدی که از جشنواره‌های هنری نوین و مکان‌های هنری سرآمد مانند تیت‌مدرن در لندن و موزه گوگنهایم در بیلبائو حاصل می‌شود، صحتی بر این ادعاست.
علاوه‌بر این‌ها، جشنواره فیلم کن یکی از جشنواره‌های هنری کشور فرانسه است که از نمونه‌های بارز گردشگری هنری محسوب می‌شود. این جشنواره، هنرمندان و علاقه‌مندان زیادی از سرتاسر جهان را در این شهر گرد هم می‌آورد که قطعا منجر به رونق صنعت گردشگری و درآمد ناشی از آن در این منطقه می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با این سبک گردشگری با مجله علی بابا همراه باشید.
وضعیت گردشگری هنری در ایران
حال که با مفهوم گردشگری هنری آشنا شدیم، بد نیست که وضعیت این نوع از گردشگری را در کشورمان ایران نیز بررسی کنیم. حتما تا به حال بارها و بارها جمله معروف «هنر نزد ایرانیان است و بس» را شنیده‌اید. همین عبارت کافی است تا برایمان روشن شود که ایران مانند هزاران هزار شاخه دیگر در حوزه گردشگری و صنایع نرم پتانسیل گردشگری هنری را هم در دل خود جای داده است.
اما در واقعیت، وقتی صحبت از گردشگری هنری در ایران می‌شود، می‌بینیم که در عمل حرفی برای گفتن نداریم و این حوزه را هم مانند سایر حوزه‌های فرهنگی به‌دلیل نبود مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح و پیرو آن عدم وجود سرمایه‌گذاری‌های لازم از دست داده‌ایم.
این در حالیست که در حوزه گردشگری هنری در ایران پتانسیل عظیمی نهفته است که قشر فرهیخته، تاثیرگذار و ثروتمند دنیا به آن تمایل دارند و این می‌تواند گنجینه ارزشمندی برای کشورمان و مردمان آن باشد.
یک استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه صنایع فرهنگی در رابطه با اهمیت این موضوع با بیان اینکه گردشگری دارای شاخه‌های مختلفی است که می‌توان آنها را از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار داد، گفت: هر شاخه از صنعت گردشگری دارای ابعاد اقتصادی-توسعه ای، فرهنگی-هنری و مدیریتی-برنامه ای هستند که می‌توان به‌طور مفصل راجع به آنها صحبت کرد.
بهنام زنگی با تاکید بر اصطلاح اقتصاد هنر و جایگاه آن در گردشگری هنری، ادامه داد: کشور ما در همه شاخه‌های صنعت گردشگری پتانسیل‌های عظیمی درون خود دارد، اما به‌دلیل وجود بنیان‌های فرهنگی در تمدن ایران و سابقه درخشان ایرانیان در زمینه هنر و فرهنگ، جاذبه‌های فرهنگی و هنری در صنعت گردشگری ایران بسیار پررنگ‌تر از دیگر حوزه‌هاست.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: از سوی دیگر، توجه به گردشگری هنری باعث گسترش و ارتقای بازار محصولات هنری می‌شود که اگر محصول هنری را به منزله سفیری برای فرهنگ و هنر کشور تلقی کنیم، به اهمیت پرداختن و توجه به این ماجرا پی خواهیم برد.
وی تصریح کرد: به‌عنوان مثال، تنوع قومیتی و خرده‌فرهنگ‌های اقوام مختلف و همچنین دستاوردهای تاریخی فرهنگ و هنر ایران، مقولاتی هستند که نمی‌توان به سادگی از کنار آنها گذشت. اما وجود این سابقه و پیشینه فرهنگی امری لازم است که کافی نیست. عواملی مانند هدایت و کنترل است که این پتانسیل‌های بالقوه را به فعلیت می‌رساند.
زنگی با بیان اینکه مهمترین بخش نقاط ضعف ما در حوزه گردشگری فرهنگی مربوط به به نوع نگرش ما به جهان اطراف و نگرانی‌هایی است که ناشی از تعارضات فرهنگی بین ما و بسیاری فرهنگ‌های دیگر است، گفت: بنابراین، تقویت بنیه فرهنگی با نگاهی رو به جلو برای بازیابی مجدد اقتدار فرهنگی موضوعی است که باید در این موضوع خاص، مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
وی تاکید کرد: این صحبت بدان معناست که اگر متولیان و مدیران فرهنگی توانمندی‌های فرهنگ و هنر کشورمان را که پیشینه‌ای درخشان دارد، به‌درستی شناسایی کرده و آن را عاملی تعیین کننده در مواجهه با فرهنگ‌های دیگر پیرامون مقوله جهانی شدن بیاورند، قطعا بسیاری از چالش‌های موجود در این حوزه مرتفع خواهد شد.
زنگی خاطرنشان کرد: معرفی فرهنگ غنی کشورمان از دیگر موضوعاتی است که می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد. به این معنا که لازم است در تمام تولیدات و خروجی‌های فرهنگی، صنعتی، اجتماعی و حتی سیاسی خود تلاش کنیم به معرفی فرهنگ غنی ایرانی بپردازیم. از این رو، مدیریت گردشگری باید از هر فرصت مستقیم و غیرمستقیمی که در اختیار دارد، برای معرفی جذابیت‌های ایران در این راستا استفاده کند.
وی بیان کرد: کشور ما دارای قوم‌های مختلف با آداب، سنن و فرهنگ‌های متنوع بوده و از سوی دیگر، ادوار مختلف تاریخی در این سرزمین دستاوردهای فرهنگی و هنری چشمگیری از خود برجای گذاشته‌اند. با توجه به همه ظرفیت‌هایی که از آنها یاد شد، معتقدم هنوز بهره‌برداری شایسته‌ای از ظرفیت‌های موجود برای توسعه گردشگری هنری در کشور انجام نگرفته است.
بنا به گفته زنگی پتانسیل‌هایی از قبیل صنایع دستی، موسیقی و آیین‌ها و مناسک مربوط به آن، موضوعات بی‌نظیری هستند که علاقه‌مندانی در سرتاسر جهان دارند، اما همچنان از آنها غافل مانده‌ایم. این در حالیست که رونق گردشگری هنری در کشور در وهله نخست موجب رونق کسب و کار می‌شود که علاوه بر توسعه اقتصادی، تولید کالا و محصولات هنری را نیز در پی خواهد داشت.
تمرکز دولت بر صنایع دستی
با توجه به اهمیت این موضوع و پتانسیل‌هایی که در شاخه گردشگری هنری به آن پرداخته شده است، مدتی است وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور هم به این مقوله توجه نشان داده و برای بهره‌گیری از این پتانسیل به‌ویژه در دوران شیوع کرونا برنامه‌هایی را در دستور کار خود قرار داده است.
معاون صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور پیرامون این موضوع با اشاره به ثبت ۵۲ شهر و روستای صنایع دستی در حوزه ملی و ثبت ۱۱ شهر و ۳ روستای صنایع دستی کشور در شورای جهانی صنایع دستی، به خبرنگار ما گفت: صنایع دستی یکی از مصادیق بارز گردشگری هنری در کشورمان است که باید تلاش کنیم بیش از پیش به گردشگران داخلی و بین‌المللی معرفی شود.
پویا محمودیان ادامه داد: قطعا برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با صنعت گردشگری و صنایع دستی فرصت مناسبی برای تحقق این امر است. علاوه بر این، طراحی تورهای هدفمند برای سفر به شهرها و روستاهای صنایع دستی نیز از دیگر برنامه‌هایی است که در دستور کار این معاونت قرار گرفته است.
وی تصریح کرد: در نظر بگیرید بازدید از کارگاه‌های حوله‌بافی در روستای جهانی خراشاد در استان خراسان‌جنوبی یا سفر به سیستان‌وبلوچستان و بازدید از کلپورگان یا همان روستای جهانی سفال که اولین روستای جهانی صنایع‌دستی کشور به‌شمار می‌آید، چقدر می‌تواند برای گردشگران جالب توجه باشد. ضمن اینکه خرید سوغات و رهاورد سفر به صورت مستقیم از تولیدکنندگان بومی، قطعا باعث رونق اقتصاد در جوامع محلی که غالبا محروم هم هستند، می‌شود.
محمودیان در ادامه صحبت‌هایش به تشکیل شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع دستی اشاره کرده و افزود: بر اساس این برنامه در معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای هریک از شهرها و روستاها برنامه و نقشه راهی تدوین و به استان‌ها ابلاغ شده است. هدف نخست از این اقدام برندسازی و معرفی این مناطق و ظرفیت‌هایشان به مردم ایران و سایر کشورهای جهان است. ضمن اینکه، در این میان شرایط ویژه دوران کرونا را هم نادیده نگرفته‌این. به‌گونه‌ای که، رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و تامین امنیت بهداشتی و سلامت گردشگران از اصول اساسی این نقشه راه است.
وی با تاکید بر اینکه شیوع ویروس کرونا هم نتوانسته این برنامه‌ها را مختل کند، پیرامون تمهیدات اندیشیده شده برای مقابله با این محدودیت گفت: سالی که گذشت با محدودیت‌هایی مواجه شدیم که بیشترین ضربه را به صنعت گردشگری وارد کرد که به تبع آن بازار و اقتصاد صنایع‌دستی، صادرات رسمی و چمدانی (غیر رسمی) با یک وقفه و رکود بی‌سابقه روبه‌رو شد. بنابراین، سعی کردیم با در نظر گرفتن این چالش برای گسترش گردشگری هنری با برگزاری نخستین نمایشگاه ملی مجازی صنایع دستی و ارائه تسهیلاتی خاص برای فعالان این حوزه، کمی شرایط را برای فعالان این حوزه تعدیل کنیم که با توجه به وضع موجود حتما برنامه‌ها و سازوکارهای این‌چنینی همچنان در دستور کار قرار خواهد داشت.
