معمولا تهران ما را به یاد کلان‌شهری مدرن با شلوغی، ترافیک و آلودگی هوا می‌اندازد. کمتر کسی فکر می‌کند که در دل همین تهران جاهایی وجود داشته باشد که با واردشدن به آن‌ها بتوان تمام دغدغه‌های روزمره را کنار گذاشت و از دیدن زیبایی‌ها و جاذبه‌هایش لذت برد؛ جاهای کمتر دیده‌شده تهران که قضاوتمان را نسبت به شهر دود و آهن تغییر خواهد داد. در این مقاله از مجله علی بابا قصد داریم مکان های ناشناخته تهران را به شما معرفی کنیم تا با چهره دیگری از پایتخت آشنا شوید.
۱- خانه مقدم
شاید اغراق نباشد اگر از خانه مقدم به‌عنوان زیباترین و دل‌انگیزترین خانه‌موزه تهران یاد کنیم. این خانه که از مهم‌ترین مکان های ناشناخته تهران به شمار می‌آید با معماری کم‌نظیر، اشیای تاریخی، حوض فیروزه‌ای و گلدان‌های شمعدانی ساعتی چند بازدیدکنندگان را از هیاهوی زندگی پردغدغه شهری به فضای دنج و آرامش‌بخش خود مهمان می‌کند.
تا زمانی که به در بزرگ چوبی خانه مقدم و سردر آن که رویش با خط نستعلیق نوشته «موزه مقدم» نرسیدیم، باور نمی‌کنیم بعد از میدان حسن‌آباد در خیابان امام‌خمینی، میان آن همه فروشگاه‌های ابزارفروشی و ساختمان‌های معمولی چنین بنای استثنایی و چشمگیری وجود داشته باشد.
خانه مقدم از دارایی‌های محمدتقی‌خان احتساب‌الملک، از صاحب‌منصبان دربار قاجار است که پس از اقامت فرزندش محسن مقدم در آن به‌شکل امروزی در آمده است. محسن مقدم استاد ممتاز باستان‌شناسی دانشگاه تهران و از بنیان‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. او پس از اتمام تحصیلات و بازگشت از اروپا به‌همراه همسر بلغاری‌اش در سال ۱۳۱۵ در منزل پدری ساکن شد. علاقه ویژه او و همسرش به اشیای هنری-تاریخی نظیر کاشی‌های قدیمی، قطعات سنگی، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، اسناد تاریخی، مهر و مسکوکات باعث شد به گردآوری آن‌ها بپردازند و علاوه بر استفاده از آن‌ها در بخش‌هایی از عمارت، مابقی را در این خانه نگهداری کنند.
استاد مقدم در سال ۱۳۵۱ خانه پدری خود را به‌شرط آنکه خودش و همسرش تا پایان عمر در این خانه زندگی کنند، با تمام آثار نفیس و ارزشمند آن وقف دانشگاه تهران کرد.
خانه مقدم دو حیاط و دو ساختمان اصلی دارد که با دیواری به نام دیوار تجدد از یکدیگر جدا شده است. حیاط بیرونی ساختمان تابستانی متشکل از اتاق پیشخوان و اتاق پذیرایی را در خود جای داده است. در اتاق پیشخوان عکس، لوازم شخصی و معرفی استاد مقدم ارائه شده است و در اتاق پذیرایی هم آثار و اشیا تاریخی نظیر سفالینه‌ها، شیشه‌ها، ابزارهای سنگی، اشیا فلزی و مهرها در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
حوضخانه، کتابخانه، برج، ایوان قاجار، گلخانه، زیرزمین، ایوان، اتاق قاجار، اتاق نشیمن، حوض ژاپنی و… از دیگر قسمت‌های دیدنی این عمارت زیباست.
برای بازدید از خانه مقدم به میدان حسن‌آباد، خیابان امام‌خمینی بروید. پس از خیابان شیخ هادی، جنب بانک ملت، پلاک ۲۵۱ مقصد شماست. درِ این خانه در تمام روزهای هفته به‌جز دوشنبه‌ها و تعطیلات رسمی از ساعت ۹ تا ۱۷ به روی شما باز است.
۲- سرای کاظمی
سرای کاظمی که مدتی است به نام «خانه‌موزه تهران قدیم» نام‌گذاری شده است از دیگر مکان های ناشناخته تهران است که در محله امامزاده یحیی، خیابان پانزده‌خرداد، کوچه ابوالقاسم شیرازی قرار دارد. نگارخانه، تماشاخانه، تالار مشاهیر، کتابخانه تخصصی تهران‌شناسی و موزه مردم‌شناسی قسمت‌های مختلف عمارت کاظمی است. این بنا با قدمتی تقریبا صدساله متعلق به میرزا سیدکاظم تفرشی، اصطبل‌دار دربار ناصرالدین شاه قاجار بوده است.
سرای کاظمی با مساحتی حدود ۲ هزار مترمربع دو حیاط شمالی و جنوبی دارد. حیاط جنوبی در بخش بیرونی قرار دارد و حیاط شمالی به بخش اندرونی اختصاص دارد. دو تالار در مرکز ساختمان اصلی قرار گرفته است و زیرزمین نیز به زیبایی آجرکاری شده است.
این خانه نیز مانند تمام خانه‌های سنتی دوره قاجار همه بخش‌های بیرونی، اندرونی، مطبخ، آب‌انبار و اصطبل را دارد. رخت‌شوی‌خانه قسمتی از خانه کاظمی است که اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا در آن زمان غالب مردم برای شست‌وشوی لباس به کنار چشمه و رود می‌رفتند.
ارسی‌هایی با شیشه‌های رنگارنگ در دو طرف تالارها به عمارت کاظمی زیبایی و جلوه دوچندانی بخشیده است. موزه مردم‌شناسی این خانه شامل عروسک‌ها و ماکت‌هایی است که به زیبایی آداب‌ورسوم مردم تهران را در ۱۵۰ سال گذشته به معرض نمایش گذاشته است.
برای بازدید از نمای آجری کم‌نظیر، پنجره‌های ارسی، بادگیرها و تزیینات منحصربه‌فرد نمای بیرونی سرای دل‌انگیز کاظمی به خیابان پانزده‌خرداد، کوچه امامزاده یحیی، کوچه ابوالقاسم شیرازی بروید.
۳- عمارت مسعودیه
یکی از بناهای تاریخی به‌جامانده از دوران قاجار عمارت مسعودیه است که در میدان بهارستان و در امتداد باغ نگارستان قرار دارد. نام این بنا برگرفته از نام مسعود میرزا فرزند ناصرالدین شاه است که دستور ساخت این عمارت را داد. باغ عمارت مسعودیه هفت عمارت را در خود جای داده که به‌وسیله حیاط‌هایی به یکدیگر متصل می‌شوند. عمارت دیوان‌خانه، عمارت حیاط مشیری، عمارت سفره‌خانه و حوضخانه، عمارت و حیاط سیدجوادی، عمارت و حیاط‌خلوت، عمارت سردر پیاده‌رو و عمارت سردر کالسکه‌رو بناهای عمارت مسعودیه‌اند.
گردشگران بسیاری به این عمارت می‌آیند تا زیبایی‌ها و معماری کم‌نظیر آن را ببینند که شامل ویژگی‌های باغ های ایرانی با تلفیقی از معماری اروپایی است. اگر قصد دارید عمارت مسعودیه را که یکی از بی‌نظیرترین مکان های ناشناخته تهران است از نزدیک ببینید، به خیابان ملت و سپس به خیابان اکباتان بروید. سردر عمارت مسعودیه در این خیابان خودنمایی می‌کند.
۴- کاروانسرای خانات
در دل همین شهر تهران، در جنوب چهارراه مولوی و شمال میدان شوش، کاروان‌سرایی قدیمی و به‌جامانده از عهد ناصرالدین شاه قاجار علاقه‌مندان به هنر و تاریخ را به‌سمت خود فرامی‌خواند.
کاروانسرای خانات در حال حاضر با حجره‌هایی که خشکبار می‌فروشد و سفره‌خانه سنتی به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این بنا در زمینی به مساحت حدود ۱۰ هزار مترمربع ساخته شده که اضلاع چهار گوشه آن نامتقارن است، اما وجود ۵۴ حجره متقارن در صحن بنا این نقص را به‌خوبی پوشانده است. صحن کاروانسرای خانات دو ایوان دارد که در دو طرف شرق و غرب به ورودی بنا منتهی می‌شوند و ورودی اصلی آن به‌سمت بازار امین‌السلطان هدایت می‌شود.
آجرکاری و گره‌سازی شیوه به‌کارگرفته‌شده در معماری کاروانسرای خانات است. در اصلی ورودی این بنا از جنس چوب روسی با چهل گل میخ، به ارتفاع شش متر هر بیننده‌ای را شگفت‌زده می‌کند. بر سردر کاشی‌کاری‌شده آن نیز جملاتی از امام علی(ع) درباره کسب‌وکار نقش بسته است که بر ارادت اهل بازار به مولا علی تاکید می‌کند.
برای بازدید از کاروانسرای خانات و تجربه حس و حال یک فضای تاریخی به خیابان مولوی بروید. در جنوب چهارراه مولوی خیابان صاحب‌جمع به‌راحتی کاروانسرا را پیدا می‌کنید.
۵- قبرستان ظهیرالدوله
اگر به فروغ بانوی شعر نوی ایران تعلق خاطر دارید حتما نام قبرستان ظهیرالدوله را که آرامگاه ابدی اوست شنیده‌اید. برای رسیدن به این قبرستان کافی است فاصله میان تجریش تا امامزاده قاسم را قدم بزنید یا با خودرو طی کنید تا در انتهای خیابان ظهیرالدوله به این گورستان برسید. گورستانی متفاوت که در آن تنی چند از مفاخر هنر و ادب معاصر همچون فروغ فرخ‌زاد، ملک‌الشعرای بهار، رهی معیری، ایرج میرزا، قمرالملوک وزیری، روح‌الله خالقی، حسین یاحقی، داریوش رفیعی و… آرام گرفته‌اند.
باغ باصفای این قبرستان که با درخت‌های تنومند و کهن‌سالش فضایی سرسبز، دنج و مطبوع به وجود آورده متعلق به علی‌خان ظهیرالدوله سیاستمدار دوره ناصرالدین شاه قاجار است که به‌دلیل علاقه فراوانش به این باغ وصیت کرده پس از مرگش او را در آنجا به خاک بسپارند.
پس از او بسیاری از اهل فرهنگ، ادب، سیاست و هنر نیز در این باغ منزل آخرت گزیدند تا سال ۱۳۴۰ که دفن اموات در آن ممنوع شد. در حال حاضر تنها در روزهای پنج‌شنبه و در دو نوبت (ساعت ۱۰ تا ۱۲ برای خانم‌ها و ساعت ۱۳ تا ۱۶ برای آقایان) می‌توان به قبرستان ظهیرالدوله رفت و بر سر مزار شاعران و هنرمندان یاد و خاطرشان را زنده کرد.
۶- آتشکده آدریان
نام آتشکده فورا ما را به یاد آتشکده یزد می‌اندازد اما در همین خیابان جمهوری تهران آتشکده‌ای پا بر جاست که یک قرن از عمرش می‌گذرد. آتشکده آدریان، تنها نیایشگاه زرتشتیان در تهران محلی امن و آرام برای راز و نیاز هموطنان زرتشتی با معبودشان است. این بنا که در اواخر دوره قاجار ساخته شده، در نزدیکی دبیرستان تاریخی و زرتشتی فیروز بهرام قرار دارد. آتش آتشکده آدریان با مراسمی خاص در سال ۱۲۹۶ پس از اتمام ساخت بنا از آتشکده یزد به این مکان منتقل شده است.
آجرکاری سردر ورودی آتشکده چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. پس از گذشتن از در ورودی چوبی آن وارد دهلیزی می‌شویم که ما را به حیاط اصلی هدایت می‌کند. ساختمان اصلی با نمایی از سنگ‌سفید شش ستون با سرستون‌های سنگی دارد که هرکدام چهار سر گاو دارد. روبه‌روی ساختمان اصلی مانند آتشگاه یزد حوض آبی بیضی‌شکل دیده می‌شود.
برای بازدید از این آتشکده و معماری کم‌نظیرش که به‌جرئت می‌توان گفت از مکان های ناشناخته تهران است، به خیابان جمهوری، خیابان میرزا کوچک خان، پلاک ۴ بروید.
۷- حمام نواب تهران
فیلم‌برداری فیلم قیصر مسعود کیمیایی در حمام نواب تهران باعث شهرت آن شده است. این حمام که در زمان قاجار توسط دختران مردی به نواب ساخته شده است، در منطقه قدیمی پانزده‌خرداد و در کوچه منتهی به امامزاده یحیی قرار دارد. ازآنجاکه آب حمام نواب از قنات تامین می‌شده است آن را پایین‌تر از سطح زمین ساخته‌اند. برای ساخت این حمام از آجر، ساروج، آهک، کاشی و سنگ استفاده شده است.
از پله‌های حمام که به‌سمت پایین میروید حوض شش‌ضلعی کوچک با فواره به چشم می‌خورد. دیوارهای حمام تا نیمه با کاشی‌های لاجوردی و آبی پوشیده شده است. گنبدهای کوچکی که با شیشه‌های رنگی تزیین شده است به‌عنوان نورگیر و هواکش حمام در قسمت‌های مختلف زیبایی دوچندانی به فضا بخشیده است.
حمام نواب در فصل تابستان به‌دلیل برخورداری از چاله حوض بزرگ بسیار پررفت‌وآمد بوده است. بسیاری از جوان‌ها عصرهای گرم تابستان برای چاله‌حوض‌بازی به این حمام می‌آمدند.
حمام نواب تا میانه دهه ۸۰ به فعالیت خود ادامه داد. پس از آن به‌عنوان کافه رستوران بازگشایی شد و در حال حاضر هم به‌عنوان موزه حمام نواب پذیرای بازدیدکنندگان است.
برای بازدید از حمام نواب، یکی دیگر از مکان های ناشناخته تهران باید به خیابان ری، محله عودلاجان شرقی، خیابان شهید محمدرضا ملاباقری، شمال میدان باغ پسته بک، کوچه بیک دامغانی بروید. ایستگاه پانزده‌خرداد خط یک مترو، نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به محله عودلاجان است.
۸- شهرک سینمایی غزالی
اگر دلتان حال‌وهوای تهران قدیم را می‌خواهد به شهرک سینمایی غزالی سر بزنید و در خیابان لاله‌زارش کنار سینما تئاتر تابان و گراندهتل، خاطرات فیلم‌های محبوب گذشته را مرور کنید. این شهرک سینمایی به پیشنهاد زنده‌یاد علی حاتمی کارگردان صاحب‌سبک معاصر ساخته شده است. در این شهرک دکورهایی مربوط به دوره رضاشاه پهلوی، اوایل دوره حکومت محمدرضا پهلوی، شهر کوفه و شهر اورشلیم احداث شده است. فیلم‌هایی همچون هزاردستان، شیخ مفید، سربداران، کارآگاه علوی، کفش‌های میرزا نوروز، پرده آخر، گراندسینما، کیف انگلیسی و… در این شهرک فیلم‌برداری شده است.
بخشی از اورشلیم برای ساخت فیلم مریم مقدس در این شهرک ساخته شد که بعدتر برای فیلم‌های بشارت منجی، ابراهیم خلیل‌الله، اشک‌ها و لبخندها و راه آبی ابریشم نیز استفاده شد.
برای خاطره‌بازی با تهران قدیم و مرور لحظات سینمای تاریخی ایران در شهرک سینمایی غزالی باید در کیلومتر ۱۵ جاده مخصوص تهران-کرج بعد از کارخانه سایپا، به خیابان پنجاه‌وپنجم یا همان خیابان هزاردستان بروید و پایین‌تر از خیابان یکم غزالی وارد شهرک شوید. شهرک سینمایی غزالی از مکان های ناشناخته تهران، همه روزهای هفته از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر پذیرای بازدیدکنندگان است.
۹- خیابان سی‌تیر
برای گذراندن وقت در یکی از محله‌های قدیمی و بااصالت تهران یا گشت‌وگذار شبانه در میان غرفه‌های غذا و نوشیدنی سیار خیابانی در تهران، خیابان سی‌تیر را فراموش نکنید. با سرزدن به این خیابان که از سال ۱۳۹۵ سنگ‌فرش شده است، می‌توانید از موزه ملی ایران، کلیسای انجیلی، کنیسه حییم، موزه آبگینه، موزه علوم و فناوری ایران و… را نیز ببینید.
در زمان پهلوی ازآنجاکه محل زندگی احمد قوام به خیابان سی‌تیر نزدیک بود نام قوام‌السلطنه را بر خیابان نهادند. پس از آن مدتی نیز به‌دلیل وجود کلیسای انجیلی پطرس مقدس، کنیسه حییم و آتشکده آدریان به خیابان ادیان مشهور بود تا اینکه پس از قیام ۳۰تیر۱۳۳۱ به نام کنونی‌اش تغییر نام داد.
خیابان سی‌تیر یکی از مکان های ناشناخته تهران است که شب‌ها حال‌وهوای پرشوری را تجربه می‌کند. دکه‌های غذافروشی و کافه‌های سیار زیادی طعم غذاهای مختلفی که شاید در جاهای دیگر شهر به‌راحتی تهیه نشود یا چای پرطرفدار سماوری را به مردم می‌چشانند. گشت‌وگذار در این خیابان پرزرق‌وبرق به‌همراه موسیقی شبانه و نورپردازی چشم‌نواز، خاطرات خوشی را برای بازدیدکنندگان رقم می‌زند.
حرف آخر
در این مقاله ۹ جا از مکان های ناشناخته تهران را معرفی کردیم؛ گرچه بدیهی است نام جاهای ناشناخته یا کمترشناخته‌شده دیگری در تهران را نیز می‌توان به این فهرست اضافه کرد. اگر نظری دارید آن را با ما در میان بگذارید؛ ما با اشتیاق استقبال می‌کنیم.
