در میان انواع و اقسام شاخه‌های گردشگری، گردشگری نجومی یکی از هیجان‌انگیزترین آنهاست که اتفاقا پتانسیل آن در ایران وجود دارد.
در این‌گونه گردشگری شوق دیدن ماه، سیاره‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای، کهکشان‌ها، سحابی‌ها، گذراندن یک شب در زیر آسمان پرستاره و لذت بردن از این موهبت الهی در کنار دیگران حرف اول را می‌زند.
حدود دو دهه است که ستاره‌شناسی آماتوری به یکی از شاخه‌های پرطرفدار صنعت گردشگری تبدیل شده و تحت عنوان گردشگری نجومی طرفدارانی پیدا کرده است. افراد زیادی از نجوم آماتوری وارد حوزه تورگردانی شده‌اند، این امر گویای ماهیت اقتصادی این نوع گردشگری است که قطعا موضوع مهمی است.
ازاین‌رو، در چند دهه اخیر این مقوله از حوزه علم خارج شده و با گستردگی که پیدا کرده به صنعت گردشگری کشیده شده است. به‌گونه‌ای که امروزه در گردشگری نجومی گردشگر به دنبال لذت بردن از آسمان پر رمز و راز است.
امروزه با گذشت حدود ۲۰ سال از شکل‌گیری این‌گونه گردشگری، تورهای نجوم به یکی از شاخه‌های پرطرفدار گردشگری در جهان، تبدیل شده‌اند. به‌همین دلیل است که امروزه بسیاری از دولت‌ها توسعه این نوع گردشگری را در دستور کار خود قرار داده‌اند. در این نوع گردشگری مجموعه‌ای از فعالیت‌های تفریحی و آموزشی برای دیدن سیارات با چشم غیرمسلح یا با استفاده از ابزارهای نجومی مد نظر قرار می‌گیرد. نکته قابل‌توجه در گردشگری نجومی این است که برای تمامی گروه‌های سنی جذاب و دردسترس است.
علاوه‌بر همه اینها امروزه به لطف فضای دیجیتال گردشگری نجومی رشد چشمگیری پیدا کرده است، تورهای مختلفی که تبلیغاتشان در این فضا دیده می‌شود، همچنین استفاده علاقه‌مندان و گردشگران برای شناسایی تورهای مختلف و بهره بردن از فضای دیجیتال برای تجربه بهترین گردشگری در حوزه نجوم حکایت از این موضوع دارد.
چگونه گردشگری نجومی را تجربه کنیم؟
بسیاری از تورهای گردشگری نجومی توسط آژانس‌های توریستی که به صورت رسمی فعالیت می‌کنند، برگزار می‌شوند. بسیاری از آنها نیز گشت‌های دوستانه هستند، افرادی که به قصد گردشگری به مکان‌های شناخته شده‌ای که برای رصدهای نجومی در ایران در نظر گرفته شده‌اند، سفر می‌کنند. اما در اغلب موارد گردشگری نجومی در قالب یک تور رصدی اجرا می‌شود.
در این نوع از گردشگری افراد نمی‌توانند به‌تنهایی سفر کنند و نیاز به مجموعه‌ای از امکانات نظیر حضور متخصص نجوم، راهنمای محلی، اقامتگاه شبانه و تغذیه مورد نیاز دارند. ضمن‌اینکه، سفر خانوادگی نیز یکی از بهترین وضعیت‌های سفر برای گردشگران نجومی است که محدودیت‌های این نوع سفر را برای گردشگران کاهش می‌دهد.
گردشگری نجومی بیشتر بر رصد آسمان شب در اماکن تاریخی استوار است، در این تورها گردشگر با برخورداری از راهنمایان متخصص نجوم سفری ارزشمند را تجربه خواهد کرد. به همین دلیل است که به افراد توصیه می‌شود به صورت فردی و بدون تورهای گردشگری مربوطه اقدام به این نوع گردشگری نکنند.
چه زمانی برای گردشگری نجومی مناسب است؟
متخصصان این حوزه معتقدند که در صورت به همراه داشتن یک کارشناس آموزش دیده در کنار خود، می‌توانیم در هر شبی از سال این نوع گردشگری را تجربه کنیم. ایران کشوری چهارفصل است، در زمستان که نیمه‌شمالی کشور برفی و بارانی است، آسمان جنوب دیدنی است.
بنابراین، با در نظر گرفتن تمهیداتی در تمام طول سال می‌توان از گردشگری نجومی بهره بدر.
توجه سازمان فضایی به گردشگری نجومی
باتوجه به اهمیت این شاخه گردشگری و نقش آن در اقتصاد کشور، چند وقتی است که سازمان فضایی ایران اعلام کرده در نظر دارد در مناطق کویری ایران از قبیل دره ستارگان، گندم بریان کرمان و تپه‌های مریخی دامغان و کاشان پارک گردشگری فضایی راه‌اندازی کند.
براین اساس، رئیس سازمان فضای ایران در رابطه با این اقدام گفت: هدف اصلی ما جذب توریست، در مناطق مذکور است.
مرتضی براری ادامه داد: از آنجاکه، مناطق کویری ایران برای اکتشافات فضایی، نجوم و رصد اجرام آسمانی، بستر مناسبی محسوب می‌شوند، این اقدام را در دستور کار خود قرار داده‌ایم.
وی تصریح کرد: تپه‌های مریخی دامغان در کنار دره ستارگان قشم، گندم بریانک کرمان و منطقه‌ای در کاشان، به‌عنوان چهار پارک گردشگری فضایی در ناسا نیز به ثبت رسیده است. با توجه به اهمیت این مناطق، در نظر داریم زیرساخت‌هایی را به‌سرعت برای گسترش گردشگری نجومی در این مناطق مهیا کنیم.
وضعیت گردشگری نجومی در ایران
علاقه به آسمان و منظومه شمسی ریشه در تاریخ و فرهنگ ما ایرانیان دارد، دانشمندان و منجمان ایرانی همواره برای شناخت آسمان و رمز و رازهای آن کنجکاو بوده‌اند.
ایران، کویر متین‌آباد
ایران به‌دلیل قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی عالی، پتانسیل بالایی در این حوزه در اختیار دارد. به عنوان مثال به‌تازگی تابستان را با مشاهده پدیده نجومی منحصربه‌فردی آغاز کردیم. خورشیدگرفتگی‌ای که بنا به موقعیت و شرایط وضعی موجود در نواحی جنوب شرقی کشورمان بیشتر نمایان بود، این امر سبب شد تا بسیاری از اهالی نجوم، برای دیدار این پدیده به این مناطق سفر کنند.
این نمونه و نمونه‌های مشابه دیگر کشورمان را در شرایطی قرار داده که می‌توان به راحتی این‌گونه گردشگری را در اقصی نقاط آن گسترش داد، اما مانند بسیاری از شاخه‌های دیگر صنعت گردشگری این حوزه هم مورد غفلت واقع شده و با چالش‌های بسیاری روبه‌روست.
کشورمان دارای مقاصد نجومی از قبیل استان‌های کویری است؛ این پتانسیل باعث شده برخی از آژانس‌های مسافرتی و مراکز گردشگری در کویر با کمک انجمن‌ها و دوستداران نجوم، اقدام به جذب توریست‌های داخلی و خارجی در این حوزه کنند. علاوه‌براین، در تاریخ ساخت اولین رصدخانه‌ها در جهان به نام ایرانیان به ثبت رسیده‌است. رصدخانه‌هایی که حالا هم می‌تواند بخشی از جاذبه‌های تاریخی و هم جاذبه گردشگری نجومی تلقی شوند. علاوه‌بر در اختیار داشتن آسمان صاف در بسیاری از نقاط کشور و وجود رصدخانه های تاریخی، روستاها و شهرهای بسیاری نیز در ایران وجود دارند که دارای زیرساختهای گردشگری مانند اقامتگاه‌های بوم‌گردی هستند که با یک برنامه‌ریزی مدون می‌توان درآمدهای چشمگیری از این پتانسیل‌ها کسب کرد.
چالش‌های گردشگری نجومی در ایران
بدیهی است صنعت گردشگری به زیرساخت نیاز دارد. گردشگری نجومی اما فارغ از زیرساختهای لازم برای طبیعت‌گردی به زیرساختهای دیگری از جمله داشتن راهنمای آموزش دیده، مکان امن در شب، پذیرش گردشگر در شب و پذیرش آن از سوی مدیران سایت‌های تاریخی و طبیعت‌گردی نیاز دارد.
ایران، کویر طبس
این نوع گردشگری به دلیل اینکه در شب اتفاق می‌افتد، نیازمند ایجاد اماکن ایمنی و بدون آلودگی نوری برای گردشگر است. از طرف دیگر، راهنمایی گردشگری نجومی کمی متفاوت‌تر از طبیعت‌گردی است. راهنما باید کسی باشد که علاوه‌براین‌که الفبا و دانش نجومی را در سطح مطلوبی می‌داند، نحوه استفاده از ابزارهای رصد را هم بلد باشد.
چالش دیگری که در این حوزه وجود دارد این است که بسیاری از مدیران سایت‌های تاریخی و طبیعت‌گردی متوجه نیستند که به همان اندازه‌ای که در روز گردشگر دارند، می‌توانند در شب نیز جذب گردشگر داشته‌باشند؛ این مقوله می‌تواند درآمد آنها را نیز افزایش دهد.
ایران، قلعه الموت
با وجود این ظرفیت‌ها وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی حمایت چندانی از گردشگری نجومی نکرده‌است. بسیاری از آژانس‌ها به خاطر مشکلاتی که این گردشگری از جمله سرویس‌دهی در شب دارد تمایلی به برگزاری این نوع گردشگری ندارند.
یکی دیگر از مشکلاتی که گردشگری نجومی با آن روبه‌روست این است که مکانی بدون آلودگی نوری برای رصد رویدادهای نجومی در کشور وجود ندارد. به‌نظر می‌رسد رسیدگی به این چالش باید زیر نظر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و شورایاری روستاها انجام گیرد که تا کنون مورد غفلت قرار گرفته‌است. این درحالیست که برای رفع این مشکل تنها لازم است که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و وزارت کشور با برق منطقه‌ای هماهنگی کنند.
پتانسیل جذب گردشگر خارجی را داریم
جذب گردشگر خارجی همواره مهمترین هدف صنعت گردشگری بوده‌است. به‌گونه‌ای که دولت‌ها برای افزایش آن تسهیلاتی را در نظر می‌گیرند. اما گردشگری نجومی از این موضوع نیز مغفول مانده است. این درحالیست که بسیاری از شهرهای اروپایی با مشکل آلودگی نوری مواجه هستند و ازآنجاکه، در نیمه دوم سال آسمانی با بارندگی و برف دارند، طبیعتا نمی‌توانند به گردشگری نجومی بپردازند. بنابراین، با اندیشیدن تمهیدات و در نظر گرفتن تسهیلاتی می‌توانیم شرایطی فراهم کنیم که در فصول سرد سال در جزایر کیش و قشم جذب گردشگر خارجی در این حوزه داشته‌باشیم.
براساس این گزارش، علیرغم در اختیار داشتن پتانسیل‌های بی‌نظیر کشورمان در حوزه گردشگری نجومی به‌دلیل عدم وجود برنامه‌ریزی درست و زیرساختهای مناسب این بخش از گردشگری در ایران پیشرفتی را تجربه نکرده‌است.
از این‌رو، بر متولیان امر واجب است با در نظر داشتن اهمیت گردشگری نجومی و جایگاه فرهنگی رصد پدیده‌های نجومی در تاریخ ایران و علاقه‌مندی گردشگران داخلی و خارجی به آسمان شب، برنامه‌ای مدون در راستای تربیت متخصصان و راهنمایان تور نجوم ترتیب داده و توانایی ایجاد زمینه برای پیشرفت در این نوع از گردشگری را در کشور فراهم کنند.
عالی بود
به امید اون روز …