یکی از کسب و کارهای جدیدی که میان دو حوزه گردشگری و کشاورزی شکل گرفته است، «گردشگری کشاورزی» یا «اگری‌توریسم» است.
گردشگری کشاورزی یکی از شاخه‌های صنعت گردشگری است که علاوه بر درآمدزایی در حوزه گردشگری، می‌تواند به عنوان درآمد ثانویه‌ای برای کشاورزان به شمار آید.
در این نوع از گردشگری از ظرفیت‌های حوزه کشاورزی برای گردشگری استفاده می‌شود. البته معمولا اشتباهی که پیش می‌آید و به آن توجهی نمی‌شود، این است که کشاورزی، محدود به زراعت یا حداکثر باغداری شده است. در حالی که کشاورزی طیف وسیعی از فعالیت‌های مختلف است که زراعت، باغداری، دامداری و دامپروری، پرورش کرم ابریشم و زنبورعسل، پرورش و صید ماهی است و هر کدام از این فعالیت‌ها می‌تواند یک جاذبه برای کشاورزی باشد. بنابراین، گردشگری کشاورزی، استفاده از زیرساخت‌ها و فضاهای تولید کشاورزی است که در خدمت گردشگری قرار می‌گیرد.
در واقع، گردشگری کشاورزی، بازدید از یک مزرعه یا فعالیت‌های کشاورزی برای لذت بردن، آموزش و تجربه عملی فعالیت‌های مربوط به کشاورزی است.
انواع مزارع گردشگری کشاورزی
مزارع تعطیلات: اقامتگاه‌های موجود در مزارع و باغ های نواحی روستایی برای اقامت موقت گردشگران است.
مزارع مهمان: مزارعی که در آن دامداری، سوارکاری، ماهیگیری و فعالیت‌های تفریحی مانند عکاسی، تیلرسواری، قایق سواری، پیک‌نیک، آشپزی و… صورت می‌گیرد.
مزارع بازدید و تماشا: در مزارع بازدید، مشاهده روش‌ها و مراحل تولید محصولات کشاورزی، دامی و شیلات، جاذبه گردشگری محسوب می‌شود. مشارکت همزمان در این فعالیت‌ها از لحاظ تفریحی امکان‌پذیر است.
مزارع شهروند: در این نوع مزارع، ساکنان شهری قطعه زمین کوچکی در نواحی کشاورزی دارند و در روزهای آخر هفته و تعطیل در آن کار می‌کنند.
مزارع سلامت: مزارع سلامت مکان‌هایی هستند که ساکنان شهرها برای بازیابی سلامت خود و اغلب برای گذراندن دوره بیماری و یا پس از انجام عمل جراحی در آنجا اقامت می‌کنند.
مزارع خود‌برداشت: در حالت معمول کشاورزان خود، محصولات مزارع و باغ‌هایشان را جمع‌آوری و آنها را به بازارهای مقصد منتقل کرده و به فروش می‌رسانند. مزارع خود‌برداشت، مزارعی هستند که در آن درهای مزارع به روی گردشگران باز است تا آنها خود محصولات کشاورزی را انتخاب و برداشت کنند و محصول را به‌طور مستقیم از کشاورز و با مبلغ ارزان‌تر از بازار خریداری می‌کنند.
ابلاغ دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی
در همین راستا، چندی پیش، معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی و نظارت بر آنها از سوی وزیر به ۳۱ استان کشور ابلاغ شد.
ولی تیموری گفت: نظر به تغییرات جهانی و لزوم تنوع بخشیدن به محصولات گردشگری و با توجه به افزایش گرایش به انواع گردشگری تخصصی و ضرورت ارائه خدمات طبق علایق خاص به گردشگران، این شیوه نامه با هدف بهبود معیشت کشاورزان و توسعه پایدار روستایی، حفظ حقوق و منافع مشروع قانونی فعالان بخش گردشگری کشاورزی و استفاده از ظرفیت آنها جهت پیشبرد اهداف گردشگری و نظارت بر فعالیت و عملکرد آنها، کاهش بیکاری و افزایش درآمد روستاییان و کاهش آثار نامطلوب زیست‌محیطی ابلاغ شده است.
در همین رابطه، خبرنگار مجله گردشگری علی بابا با ناصر رضایی، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به گفتگو پرداخت.
ناصر رضایی در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر در ایران گردشگری کشاورزی داریم؟ گفت: بله، در حال حاضر، یک نمونه بارز آن، تولید گل در قمصر کاشان است که در فصل برداشت گل، گردشگرانی به کاشان می‌روند و هم برداشت و هم صنایع تبدیلی آن را از نزدیک می‌بینند و خرید می‌کنند. حتی این مراسم، هر سال به شکل «جشنواره گلاب‌گیری کاشان»، به عنوان «میراث ناملموس» برگزار می‌شود. البته این جشنواره، امسال به خاطر کرونا لغو شد.
وی افزود: علاوه‌بر‌آن، مزارعی هم در استان گلستان، گیلان، مازندران و تهران وجود دارد که به صورت اختصاصی برای گردشگری کشاورزی ساخته شده‌اند و گردشگرها به آنجا می‌روند و با مراحل کشاورزی در حوزه‌های مختلف آشنا می‌شوند. به عنوان مثال، یک مزرعه پرورش شترمرغ می‌تواند به عنوان یک جاذبه گردشگری کشاورزی مورد استفاده قرار بگیرد.
عضو هیات‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تاکید بر اینکه در گردشگری کشاورزی، یک بخش از درآمد کشاورزان، گردشگری است و نباید تولید کشاورزی را کنار گذاشت و فقط به فکر گردشگری بود، تصریح کرد: این نوع از گردشگری، زیرساخت‌های خاص خود را می‌خواهد اما درعین حال باید بدانیم که نباید بیش از اندازه به طبیعت تجاوز کنیم و شرایط طبیعی آن را به خاطر گردشگری برهم بزنیم.
وی ادامه داد: اقامتگاه‌های بوم‌گردی شاید مستقیما گردشگری کشاورزی نباشد ولی می‌تواند به عنوان بازوی کمکی باشد. از سوی دیگر، گردشگری کشاورزی، گردشگری خلاق هم هست چون کسانی که برای گردشگری کشاورزی اقدام می‌کنند، می‌خواهند به یک شکلی با روندهای کشاورزی آشنا شوند. مثلا وقتی کسی می‌خواهد فرایند برداشت زعفران را ببیند، باید بداند که باید صبح زود برای چیدن زعفران برود، بنابراین باید مکانی در نزدیکی مزرعه برای اقامت وجود داشته باشد اما نباید اجازه دهیم این زیرساخت‌ها در خود مزرعه پیاده‌سازی شود.
رضایی افزود: ضمن اینکه باید درنظر داشت که همه فعالیت‌های کشاورزی ممکن است به خود زمین مرتبط نباشد و اصلا شرایط تخصیص برای گردشگری کشاورزی را نداشته باشند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: گردشگری کشاورزی می‌خواهد بخشی از درآمد کشاورزان را که خام‌فروشی می‌کنند، افزایش دهد.
وی در پاسخ به این سوال که در شرایط کرونا می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم؟ تصریح کرد: با رعایت پروتکل‌ها و با توجه به اینکه در گردشگری کشاورزی، فضا، فضاهای باز است، می‌توان با برنامه‌ریزی از این ظرفیت‌ها استفاده کرد. اعتقاد من بر این است که ما در گردشگری باید با یک رویکرد جدیدی وارد شویم و همیشه با گردشگری انبوه مخالف بودم ولی حالا خوشبختانه یا متاسفانه به خاطر شیوع کرونا شرایطی پیش آمده که ما با برنامه‌ریزی می‌توانیم این کار را انجام دهیم که البته این امر، نیاز به زیرساخت، مخصوصا زیرساخت‌های تبلیغاتی برای معرفی این فضاها دارد.
رضایی درباره ظرفیت گردشگری کشاورزی در استان تهران افزود: هر چند الان در شهر تهران زمین‌های کشاورزی خیلی کم شده است اما سمت شهرری که منطقه ۲۰ تهران است، باز هم زمین‌های کشاورزی را می‌توان دید. در اطراف تهران هم فضاهای جنگلی طبیعی و هم مصنوعی داریم و فضاهای کشاورزی خوبی داریم. ما نباید تهران را فقط شهر تهران ببینیم. استان تهران از انتهای منطقه ۲۲ تا دماوند و منطقه کویری مرز استان قم و مناطق کوهستانی که در شمال استان تهران است، فضای خوبی برای توسعه گردشگری کشاورزی دارد.
وی در پایان گفت: جنس مرغوب خاک و وجود آب‌های زیرزمینی، امکان سرمایه‌گذاری برای ایجاد مزرعه‌هایی با هدف کشت گیاهان دارویی یا گل‌های زینتی را دارد که می‌تواند جاذبه‌ای برای گردشگران ایجاد کنند.
